Revolution from the Biblical Perspective

Chyum Laika hta Mu lu ai Rawt Malan ai Lam

(Revolution from the Biblical Perspective)

Saulang Ting Ying (KTC)

Dai ni, nang ngai anhte Wunpawng myu sha, Wunpawng sai jet ai ni rai yang gaw, Jinghpaw Wunpawng Mungdan a rawt malan ai 53 ning hpring wa ai ten nhtoi hta nang ngai a myit kraw hta lama ma hpe gaw amyu hte mungdan a matu daw dan na sai ngu kam ai. Lama ma hpe gaw daw mung daw dan ra nga sa ga ai. Hpa majaw nga yang, Wunpawng mungdan du daw sai hkaw hkrum ai ten ladaw ni mung grai nan na mat nga sai. Anhte Wunpawng myu sha ni a sari sadang (Identity) mung maw lanyet chye ai shinggyim hpunau sata wa a ta hta hkrak sum wa nga sa ga ai. Grau nna dai ning na rawt malan nhtoi gaw anhte rawt malan let lai ra nga ga ai. Anhte rawt malan nga ai gaw hpa rai kun? Karai Kasang gaw rawt malan ai lam hpe ra ai, myit dik ai Karai rai kun? Dai ni Chyum Mungga gaw anhte hpe hpa tsun nga ai kun? Ngu ai gasan ni hpe dai ni Wunpawng Mungdan rawt malan n htoi hta kalang mi bai myit yu let, Mungga hta ngang ngang tsap sa wa ai amyu tai ra nga ga ai. Hpa majaw nga yang, Karai Madung tawn ai mung masa (Theocentric Politics), hte Karai Up Hkang mung masa (Theocracy Politics) sha anhte Wunpawng mungdan Wunpawng myu sha hpe hkye shalawt na lam re.

Rawt Malan Hpe Hpang ai Karai Kasang (God started revolution story)

Dai ni anhte shinggyim myit hta rawt malan ai ngu tsun yang, n hkru ai wa, n kaja ai wa gumlang roi rip ai wa ngu htai chye nga ai. Rai yang, Karai Kasang gaw hpa majaw rawt malan hpe hpang a ta? Kanang na hpang a ta? Hpa majaw hpang a ta? Ningpawt Ninghpang laika hta na, Hpan tawn hpanda ai lam hpe yu yang, Karai Kasang gaw Adam yan Eva hpe ngwi pyaw ai hte Edin sun hta nga shangun na ahkang jaw da nu ai. Shan yan gaw wang lu wang lang lata nga na ahkaw ahkang (Freedom, Freedom of Choice) hpe mung lu nga ai. Lani mi na aten hta, n myit mada ai sha Sata wa gaw Lapu hkrang dagraw nhtawm Eva kaw sa wa nu ai. Eva hpe Karai Kasang n sha shangun ai Namsi hpe sha na matu gunglau nu sai. Eva mung Lapu a maw lanyet ai kata hta hkrat sum mat wa sai. Eva gaw Adam hpe bai gunglau ai, dai hta Adam mung bai hkrat sum mat nu ai. Karai Kasang a ga hpe Adam hte Eva la le kau nu sai. N teng n man ai, n jaw n ang ai hpe galaw kau hkrup nu sai. Ndai mabyin gaw Karai Kasang a rawt malan ai hpe hpang dat na matu lam langai rai wa nu sai. Karai Kasang gaw n teng n man sai, n jaw n ang sai hpe mu sai hte maren majoi ga man n lu nga sai. Karai Kasang gaw teng man ai hpe tsaw ra sai hte maren n teng n man ai hpe rawt malan kau nu sai. Dai gaw Adam yan Eva hpe Edin sun kata na shapraw kau ai lam re. Ndai gaw Karai Kasang gaw teng man ai wa re ai hte maren n teng n man, n hkru n shawp ai hpe ninghkap rawt malan hpang dat sai lam re. Anhte Karai Kasang a Hkrang bung sumla ni mung Karai Kasang zawn sha tengman ai hpe tsawra let, n hkru n shawp ai lam hpe rawt malan ra nga ga ai.

Chyum laika hta n hkru  n shawp ai hpe mu let teng man ai hku rawt malan ai masha law law hpe mung mu lu nga ai. Dai hta dai ning na rawt malan n htoi hta gaw, grau nna amyu hte mungdan a matu shakut dating nga ai myu shayi ni yawng hpe shagrau let mung, kaga amyu shayi ni yawng hpe myit dum let myit sharawt ai hku nna mung; Chyum laika hta mu lu ai, tengman ai lam hku rawt malan ai num lahkawng rai nga ai Deborah hte Yaela a lam hpe tsun dan let Karai Kasang dai ni anhte Wunpawng myu sha ni a rawt malan nhtoi hta anhte Wunpawng myu sha ni hpe tsun nga ai lam hpe len shalai mayu nngai.

Deborah hte Yaela Yan a Rawt Malan Masa (Tara Agyi Laika 4:4-24)

Tara agyi laika na shawng ningnan daw gaw Num Lahkawng a lam hpe madung tsun nga ai. Dai num lahkawng gaw Deborah hte Yaela re. Deborah gaw shi a aten hta Langai sha re ai Num Tara agyi re. Yaela gaw Jabin Hpyen Luk Suk a Hpyen Jau Bu Sisera hpe sat ai Num re. Ndai num lahkawng yan gaw Shanhte a aten hta ahkyak ai lami hku nna asak hkrung lai wa sai sha n ga, Shanhte a sak hkrung lam, arawn alai hte shamu shamawt ai lam ni gaw dai ni na Num ni a ntsa du hkra mung ka-up ka-hpwi, sharin achying ya ai lam ni nga ai.

Deborah a Rawt Malan Masa

Chyum laika ting hta, masha law law a myit hkrum myit ra ai (Democracy) hte mung masa (Political Position) hku saw dik ai shara hta tsap ai num langai sha re ai gaw, Deborah re. Deborah gaw Lapidoth ngu ai mying n dan hkung ai la langai a madu jan re. Karai Kasang hta nga ai Deborah a makam masham gaw Israela ni a n-gun tai wa sai re. Karai Kasang hpe myit masin mahkra hte kam sham ai a majaw Deborah gaw Ningbaw ningla langai hku tsap wa lu ai hpe chyum laika hta mu lu ai.

Majan hta Deborah Ningbaw nbyin wa shi ai shaloi, shi gaw Nta bungli galaw (nta galaw) ai wa re. shi a nta gaw Ramah hte Bethel lapran lam ntsa hta re, dai gaw Ephraim mungdan bum hta rai nna Sanlun hte Ma-un hpun ni law htam tu nga ai shara re. Dai Ma-un hpun npu kaw Deborah gaw shi kaw du sa wa ai masha ni hpe n-gun jaw hpaji jaw ai lam (counseling) galaw ai re. hpaji jaw, n-gun jaw ai (counselor) langai hku nna, Majan zim ai simsa ten hta, Deborah grau mying dan hkung wa ai re, raitim shi a majan kata na grau htum ai magam bungli hte majan kata kaw shi a myu sha ni hpe woi awn ai lam a majaw mung shi mying dan hkung ai re. Deborah gaw Isreala Hpyen Luk Suk a Ningja hpring ai Hpyen ninghkring Barak hpe shi a Kedest kaw nga ai nta kaw nna N-gun jaw madi shadaw ai lam hpe galaw wa nu ai. Deborah gaw shi Jabin ni a hpyen jau bu Sisrera hpe n hkrit ai lam Barak hpe chye shangun wu ai.

“Tabora bum de lung wa su” ngu nna Tara Agyi Laika 4:6 hta Deborah gaw hkrit gari ai lam tsep kawp n nga ai sha Barah hpe tsun wu ai. Dai hpang 4:9 hta gaw, Deborah bai tsun ai gaw ngai mung nang hte rau teng teng sa na nngai, Yehowa gaw Num sha a lata hta Sisrera hpe bang kau nu ai. Dai num gaw Chyum laika ting hta, masha law law a myit hkrum myit ra ai hte mung masa hku saw dik ai shara hta tsap ai num langai re ai.

Deborah a character (arawn alai) hpe summarize galaw yang;

Nta kata kaw bungli galaw ai num: Deborah gaw Tara dara ai tara agyi n rai shi ai shaloi Nta kata kaw kangka ai hte bungli galaw ai num re.

Ga gale ya ai num: Deborah gaw Myihtoi langai re, Masha ni yawng a matu Karai Kasang matu Ga shaga ya ai wa re.

Dawjau apnawng ai num: shi gaw Isreala ni hpe Tara dara ai.

Shaga ai num: Barak hpe shaga ai hte shangun sa dat ai wa re.

Matsun madun ai num: “Tabora bum de lung was u” ngu ai gaw majan dang na matu matsing kaba re.

Magam bungli rau galaw ai num: Deborah gaw Barak hte rau majan pa hta sa ai, shawng lam hta Barak gaw Deborah hpe ra ai majaw re.

Myit jasu ya chye ai num: “dai nhtoi a matu shakut u”, Deborah gaw la ni hpe majan hta shakut shaja ai hte gasat gala na matu myit jasu ai.

Awng dang ai num: “Sisrera ai magam hkrak sum ai” Shi a hkaw hkam hkaw seng lam gaw nhtoi nlang hte hta matut nga ai.

Sha lawt ai num: Jabin ni hkrak sum ai du hkra, Israeala ni shang lawt ai ten du hkra, Deborah gaw shi a magam amu hpe n jahkring kau ai.

Yaela a Rawt Malan Masa – 4:17-22, (5:24-27)

Yaela a arawn alai hte galaw ai lam ni gaw, Deborah hte gasat gala ai, makawp ninggam galaw ai hte Jabin hpyen luk suk a hpyen jaubu kaba Sisera hpe sat ai lam hta mu lu ai. Shi gaw shi a aten hta na magrau grang ai num langai mi re. Deborah hte Yaela yan hpe dai aten na magrau grang ai masha (Hero) ni hku nna kalang ta mu lu ai lam gaw myit shang sha na zawn re ai lam langai mung re. dai aten hta Hka Nan myu sha ni gaw, Jabin ni a woi awn ai npu hta nga nna Hkawhkam Hezor hte Sisera a npu hta Isreala ni nga nga ma ai re. Sisera gaw majan sum wa nna, Yeala a ginsum kata hta shimlum lam wa la taw ai ten, Yaela gaw Ginsum kaw na Mailak Sumprat hte Sisera yup pyaw nga ai ten sat kau nu ai. Tara Agyi 9:54 hta gaw, Num ni sat ai wa hpe hkrum ai wa gaw disgrace re (n grin n dan ai) lam re ngu tsun ai. Raitim ndai kaw anhte mu lu ai lam gaw Yeala gaw shi hkum shi n-gun la, let ndai Sisera hpe sat let shi a masha ni hpe makawp maga ai lam hpe galaw ai. Rawt Malan ai magam bungli hpe Yaela galaw nu ai.

Deborah na shakawn ai mahkawn ga hta, Yeala hpe shakawn shagrau ai lam mu lu ai. Yeala a galaw ai magam bungli hte seng nna Deborah tsun ai Sisera a lam gaw “Num a lagaw nhpang hta hkrat sum ai wa”, ndai lam hta mu lu ai gaw Sisera gaw Yeala hpe Roi rip na hkyen ai wa re. Hpyen la langai mi gaw num sha langai a ginsum de shang wa ai lam gaw dai num hpe jamjau jaw na matu re. Deborah a mahkawn hte shakawn ga hta “ Num law law a lapran Yaela shaman hkrum u ga”, dai lam gaw Yaela a magrau grang ai num re ai lam hpe shadan dan ai re, Isreala amyu shayi sha ni yawng mung Yaela hta hpung shingkang danhkung nga ai. Isreala amyu shayi sha ni hpe prat ningnan a matu myit mada shara jaw ai, dai myit mada shara gaw la ni roi rip ai a npu kaw na shalawt dat ya lu ai, la ni roi rip ai npu hta matut na n nga sai ngu ai myit mada shara jaw ai.

Deborah hte Yaela yan a Rawt Malan Masa hpe Dinglu Maram Yu ai lam

Htung tara masa hku gaw, num ni a bungli gaw Nta bungli galaw ai hte ma ni hpe woi ai bungli re. Num ni gaw nta shinggan na kaga ganawn mazum lam hte kaga bungli ni hta shang lawm lu na matu ahkaw ahkang n lu ai ni rai ma ai. Raitim, dai ni anhte ni gaw htunghking manat ai, htunghking hte jum tek da ai kaw n rai sai sha htawt sit mai ai mungmasa mungkan hta nga nga ai ni rai sa ga ai re.

Anhte ndai zawn galai shai ai mungkan hta nga ai dai ni na anhte ni a arawn alai ni, myit jasat ni mung galai shai nga ra sai re. Ndai hta tsun mayu ai gaw, n kaja ai arawn alai myit jasat hpe tsun mayu ai re. Dai ni anhte wunpawng mungdan hta mungmasa lam hta shang lawm ai num ni gaw n nga ai daram pyi re. Ndai gaw ahkaw ahkang kaba tat sum ai lam mung re. Deborah gaw num ni mung mungmasa lam hta atsawm sha woi awn lu ai ngu ai hpe madun ai ga shadawn langai re.

Yaela gaw ram ram hpaji rawng ai wa re. hpaji rawng ai hte shi hkum shi makawp maga lu ai num re. Yak hkak kyin dut ai ten, kaja hkrak dik ai hpe gwi gwi dawdan chye ai num re. Ndai zawn, anhte ni mung mungmasa yak hkak ai lam, hkum shan roi rip hkrum ai lam, Dut sha hkrum ai lam ni a lapran kaw nga nga ai ten, anhte ni mung Yaela zawn Dip sha hkrum ai lapran hte garan ginhka hkrum ai lapran kaw nna awng dang lu ai zawn dai ni na anhte num ni mung gwi gwi tsap let awng dang lu ai ni tai ra ga ai. Ndai lam ni hpe myit dinglun yu yang, Deborah hte Yaela gaw teng man ai hpe tsawra let n jaw n ang ai, n hkru n shawp ai hpe gwi gwi rawt malan ai Laklai ai num yan re ai ngu hpe atsan sha mu lu ga ai.

Kachin ni a Rawt Malan ai Lam (The Kachin’s Revolution)

Chyum masa hta mu lu ai gaw, tengman ai hpe tsawra ai ni yawng gaw rawt malan ningbaw ni re. Kadai hpe rawt malan ai ni rai ta? Dai ni anhte teng sha rawt malan ra ai wa gaw Satan hpe re.Teng man ai hku nna n teng n man ai, n hkru n shawp ai hpe gasat gala ai lam gaw Satan hpe gasat gala ai lam re. Dai nga yang, dai ni anhte hpunau myen ni hpe gasat gala ai, rawt malan ai lam ni gaw, tengman ai lam rai kun, jaw ang ai lam rai kun? Yawng a myit hta myit nga na sai. Masha hpe gasat ai ngu sha myit la hkam la let gasat nga yang gaw anhte gaw teng man ai hku rawt malan ai ni, Karai Kasang a rawt malan masa hte nhtan shai ai ni tai wa na re. Dai ni anhte gasat ai gaw masha hpe n ju nna gasat ai, rawt malan nga ai ni n re. Anhte gasat ai gaw n mu lu ai shanhte a Satan matsing hpe gasat gala rawt malan ai re. Tengman ai hpe tsawra let rawt malan nga ai re. Ndai lam hpe chye yang dai ni anhte Wunpawng myu sha ni gaw Karai Kasang nan hpangda sai Satan, n hkru n shawp ai hte n teng n man ai hpe rawt malan ai labau hpe matut nna gunhpai shachyaw ai amyu sha ni tai wa na re. Dai gaw Karai a myit ra ai lam hte anhte mungdan anhte up hkang lu na matu ahkyark dik ai lam re. Dai ni Wunpawng mungdan hta nga ai wunpawng myu sha ni yawng mung Mungga hpe chye ai rai yang, Tengman ai hpe tsawra ai rai yang, Karai Kasang hpe teng sha tsawra ai rai yang gaw ndai teng man ai rawt malan hkrunglam hta shang lawm ra nga sa ga ai. Dai gaw mungkan hta shinggyim masha langai tai ai ngu ai hte tengman ai Karai hpe kam sham ai wa langai a manu shadawn jikna rai nga ga ai law. N hkru n kaja ai, n teng n man ai Satan wa a kasha ni hpe Edin Sun hte bung ai Karai jaw ai wunpawng mungdan kaw nna anhte Karai shaprat ai amyu ni yawng rau rawt malan shachyut gau kau sa ga lol…

Saulang Ting Ying (KTC)