SHACHYEN SHAGA AI LAM

 SHACHYEN SHAGA AI LAM

Shachyen shaga ra ai lam

            Jinghpaw wunpawng amyusha ni a shachyen shaga ra ai lam gaw, mayu, dama hte kahpu kanau amyu ngu nna, ginrung hkusat lam nga re. Numla dinghku de tim, mayu daw ang ai jan hte sha, dinghku de mai ai htunghking tara nga ai re. Hpunau shada dinghku nmai de ai, kahkri ma hte dinghku nmai de ai. Kahkri ma hte dinghku de wa yang, yu htang ja hpaga bang ra ai.

            Dai gaw kaga amyusha ni hte n’bung ai, htinggaw myinghte rusai amyuhpe madu da lu ai amyusha a majaw re. Rusai amyu kaw pyi, Rusai Bawpanaw nga ga ai. Ga shadawn; Lahtaw Rusai nga yang “Lawhkum Lahtaw hte Kadaw Lahtaw”ngu ai Rusai Bawpa rai nna, Marip Rusai nga yang “Marip Kumja, Marip N-gang hte Marip Ningrang”ngu ai ni gaw Rusai Bawpa rai nga ai. Masha amyusha ni kaw gaw dai zawn re ai Rusai Bawpa nnga ai.

            Lahta na Rusai Bawpa ni a majaw daw-ang ai hku nna, “Hpu, Nau,Hkau, Tsa, Shu, Hkri” ngu tsun shachyen shaga ra ai. Daw ang ai hku shachyen shaga n’ra ai amyusha ni kaw gaw mying hpe sha san hkat nna, mying hpe gra gra ngu, tsun shaga hkat ai re. Dai majaw shachyen shaga ai lam hta, mying hte sha tsun shaga hkat n mai ai amyusha ni re. Shachyen shaga ai lam hta, “ Shu, Tsa, Ji, Hkri, Nau, Hpu, Ku, Wa, Moi” ngu tsun shaga hkat tim, shi hpe grau hkungga ra ai (sh) ngai hpe she grau hkungga ra ai ngu ai lam n nga ai. Shada maren mara hkungga manu shadan hkat ra ai htunghking she re.

            Ga shadawn;- nye a daidaw buga Mali-Hkrang Walawng kaw na, shat lusha sha sha ai hpawng hpe yu maram nna mahtai jaw lu ai. Dai gaw asak kaji ai wa hpe mi rai rai, asak kaba ai wa hpe mi rai rai, kadai hpe mung, shat makai (2) hpra ren rai yang, si htu makai mung (2) hpra ren hte, si ntsin wan mi hpra ren jaw ya let, maren mara garan gam jaw ai hpe mu lu ai re. Dai zawn re ai mabyin hpe ginchyum yu dat yang, shada da maren mara hkungga hkat ai lam hpe mu lu ai.

           Shachyen shaga ai lam hta, daw ang ai hku shachyen tsun shaga ra ai lam (15) nga ai.

(1) Kawa daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kawa a kahpu

- kawa a kanau

- kanu daw ang ai langai ngai a madu wa

(2) Kanu daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kanu a kana ba ni

- kanu a kanau num ni

- kawa daw ang ai langai ngai a madu jan

(3) Katsa daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu jan a kawa

- tinang madu jan a kawa daw ang ai ni

- kanu a kahpu kayung  hte kanam la kasha ni

(4) Kani daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu jan a kanu, kana hte kanau ni

- kahpu kanau ni a madu jan ni a kanu daw ang ai ni

- mayu kahkau ni a madu jan ni

(5) Kagu daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu wa a kawa

- kana jan a madu wa ni

- kamoi a madu wa

(6) Kamoi daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu wa a kanu

- kana kanau ni a kamoi daw-ang ai ni

- kawa a kanau kajan hte kawa a kamoi ni

(7) Kasha daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu jan madu wa a kasha ni

- madu wa a kahpu hte la kanau ni a kasha ni

- kana kanau ni a kasha ni

(8) Kashu daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kasha la kasha a kasha ni

- kasha num kasha a kasha ni

- kahkri daw ang ai jan a madu wa hte kasha ni

(9) Kahkri daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kasha num kasha ni a madu wa ni

- kagu daw ang ai ni a kana kajan ni

- madu wa a kana kajan ni a kasha ni

(10) Kahkau daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu jan a kahpu kayung ni

- kana kajan ni a madu wa hte kanau la kasha ni

- (la) kagu hte kamoi a kasha la kasha ni

- kani hte katsa a kasha la kasha ni

(11) Kaning daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu a kana kajan ni

- madu wa a kamoi ni

- kahpu kayung ni a madu jan ni

(12) Karat daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- madu jan a kana ni

- madu wa a kanau la kasha ni

- (la) kahpu ni a madu jan ni

(13) Kawoi dwi daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kawa a kanu ni

- kanu a kanu ni

- kani a kanu ni

(14) Kajum kaji daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kawa a kawa ni

- kanu a kawa ni

- kani a kawa ni

(15) Kanam daw ang ai hku shachyen shaga ra ai ni gaw;

- kasha a madu jan ni

- kasha a madu jan a kahpu kayung hte kanau kana ni

- madu jan a kanau num kasha ni

Read more »

KABUNG DUM AI LAM

 KABUNG DUM AI LAM

            Moi shawng de shinggyim masha ni gaw nsoi nsa htum nna si mat ai ngu ai nnga ai da. Dai ten hte hta shinggyim masha ni hte hkusat nna nga ai Jan Shata Ga na masha ni gaw nsoi nsa htum nna si mat ai lam nga ai. Jan Shata masha ni langai ngai si mat yang, kabung dum manawt nna pyaw shalan ma ai da. Dai si poi shagu shinggyim masha ni hpe mung lasu su ma ai. Dai kabung ka manawt ai hpe shinggyim masha ni gaw grai yu sharawng mat ai.

            Hpang e gaw, shinggyim masha ni kaw ‘si poi’ ngu ai nnga tim, kabung dum mayu ma ai da. Lani mi gaw shinggyim masha ni lahpaw di sa ai kaw na wa wa yang, Galange rim sat kau da ai Chyahkai Kanulangai mi hpe mu nna, dai Chyahkai Kanuhpe mare de hpai wa ma ai da. Shinggyim masha ni mung, dai Chyahkai chyasi hpe mang shatai nna, kabung dum manawt na matu, Jan Shata Ga na masha ni hpe shana shaga ma ai. Dai shaloi Jan Shata Ga na ni gaw, shinggyim masha ni si poi galaw ai majaw na mau ma ai da. Raitim dai si poi de yu gaw yu sa yu sai. Shanhte shana tup kabung ka manawt tim, shinggyim masha si ai mang hpe nmu ma ai. Hpang jahpawt wa na hkyen yang she, pasi tsigut shamat masu su nna, gayin tam yu yang, hkaw-awn hte magap da ai Chyahkai Kanu chyasi langai mi hpe sha mu ma ai. Shanhte Jan Shata Ga de du yang, Shan Shata Du wa hpe dai lam tsun ai ma ai da. Dai shaloi gaw Jan Shata Du wa gaw; Agaa! Shinggyim masha ni grai nan si mayu a hka i.. nga nna, dai shani kawn, shinggyim masha ni hpe sin a ahkang jaw sai re da. Dai majaw kabung ka manawt ai hpe gaw, yawnhkyen poi kaw ka manawt ai htunghking tai wa sai re. Pyaw poi lamang ni hta gaw galoi mung nmai lang ai baw re.

Matsing la hpa:        :Ndai maumwi mausa hpe mahtai shapraw yu yang, kabung dum ka manawt ai lam gaw, “nsoi nsa htum nna si mat ai lam” hpe hpyi la ai lachyum mung byin wa ai. Hpang daw de dum ai lam gaw, “si mat wa sai kaji kawa sakkung ni kaw na chyeju wunli lu la na matu” hkungga nna dum shapyaw dat ai lam re.

Read more »

MANAU A LAM (ABOUT THE GRAND MANAU )

 

Manau Nau Ai Lachyum

            Dinghta Wayang Ga kaw e, Matsaw Ningtsang Ga na, Mu La Latumgaw Shingra Wa Kumja hpe Manau Dum ai lam sharin da ya ai. Dai shaloi Naushawng palawng jaw da ai hte Manau Shadung maka ni mung woi galaw sharin da ya sai. Nhkru ai Nat hpyen ni gaw shinggyim masha ni nga ai Dinghta Wayang Ga hpe, shanhte a shara re ngu nna, sha-nyen la mayu ma ai da. Dai nhkru ai Nat hpyen ni dinghta ga kaw nsa du na matu, Matsaw Ningtsa Duni gaw shinggyim masha ni hpe Shadip Nlung lup na lam matsun htet sharin ya ai. Dai Shadip Lung gaw din din re ai rai nna, Shadip lup na nhkun hpe mung, din din di masat nna, htu lup shangun ai. De a lachyum gaw mungkan ga din din re ai lachyum hte, dai Shadip Nlung lup ai shara hta Jan Wang zawn din din rai, htoi kabrim nga sai. Dai shara hta Matsaw Ningtsa Nat ni hpe myit dum na matu masat shadung byin wa ai re.

Manau Amyu Hpan Ni

(1) Sut Manau

Lusu nna dum ai Manau rai re. Dai Manau poi hta sa du lawm ai shawa masha shagu hpe kumhpa lama ma jaw ai.

(2) Kumran Manau

Shadip Du nta na kahpu kanau ni htingbyen pru yang, Shadip garan jaw ai Manau poi re. Lamu madai jaw ai kahpu kanau ni htingbyen pru yang, manau dum nna shadip garan jaw ai shaloi dum ai manau hpan re.

(3) Ninghtan Manau

Hpyen majan rawt hkyen yang n-gun ninghtan shabawn la na matu dum ai Manau re. Myit mang jahkrum la na matu ninggun ninghtan la ai manau re.

(4) Padang Manau

Majan dang nna wa yang, dum ai Manau re. Lamu madai nat ni yawng hpe chyeju dum nna dum ai manau re.                                         

(5) Ju Manau

Asak kung ai Du (shr) Du Jan langai ngai, si ai hpe makoi mayang ngut yang dum ai Manau re.

(6) Htingram Manau

Rusai langai hte langai ram wa na matu htingram ya ai shaloi dum ai Manau re.

(7) Dingshawn Manau

Lamu Shadip Du ni, nta ningnan dingshawn shang poi galaw yang dum ai Manau re.

(8) Kumrum Manau

Hkabra mat sai kahpu kanau ni bai hkrumzup yang dum ai Manau re.

(9) Nausawt Manau

Majan rawt sa hkyen yang, lana mi dang Nat (2) daram hpe sha jaw nna dum ai Manau re.

(10) Htinghtang Manau

Grai lusu nna sut Manau hta grau ai Manau re. Nta nbang hte npan kaw Manau Shadung jun nna htinghtang ka manawt nau ai Manau re.

(11) Hkridip Manau

Lamu Ga, Mare Kahtawng nnan lu la nna, U, Wa hte Naimam lusu wa ai shaloi dum ai Manau re.

(12) Roidu Kaput Manau

Asak naw hkrung nga ai ten hta Manau dum lai wa sai Du ni hpe lup makoi ngut yang, Karoi hpe run baw kau ngut sai hte dai shara hta Manau Shadung jun nna, shalan shabran ai hku Karoi kaput ai lamang galaw let dum ai Manau re.

(13) Hkindu Tep Manau (shr) Palam La Manau

Hkindu Tep ni zawn pyen kayawt hkawm ai hpe kasi la nna nau ai Manau re.

Matsing la hpa ;

Manau dum ai lam gaw Matsaw Ningtsang na, Hpan Wa Ningsang ngu ai Karai Kasang kaw  na chyeju wunli hpyi la ai lam re. Dai lamang galaw ai shaloi ninggam kaba (2) nga ai. Langai gaw N’hkru ai Nat ni hku nna, tinang hpe dingbai dingna njaw na matu shagu hkungga jaw let, toi gawt kau ai. Lahkawng ngu na gaw, Karai a kasa ni rai nga ai Madai Nat ni hpe shaga nna, shagu hkungga jaw ya let Hpan Wa Ningsang Karai Kasang kaw na chyeju wunli hpyi la ai lam re.

            Langai ngu na ninggam lamang hpe lit la galaw ya ai gaw Dumsa hte Hkringwa rai nna, lahkawng ngu na ninggam lamang hpe gaw Joiwa wa kawn lit la galaw ai re.

References

Published in Kachin

1. Facebook account name: Padang, Posted date: 11.Feb.2017.

2. Hkasha Uma Awng, Jinghpaw Wunpawng Sha Ni A Ningpawt Labau (The History Of The Origin Of Kachin People), Moon Offset, 3rdedition, Myitkyina,2013.

3. Chyang Maja Labau Ka Komiti, Ginru Ginsa Hkrunlam Hte Chyang Maja Labau Laika (The General History     Of Their Migration And Clan), Padang Offset, Myoma (78), Myitkyina,6.Sep.2017.

4. Kumhpoi Hkum Munu, Pasi Nhkum Amyu Ni A Labau Hkrang Nhprang, Computer script, 4. Apr.2013.

5. Nga Hkwi La Pa, Shapawng Yawng Sha Ni A Numwawn Numla Hpuja Bang Hkrang Htung Lai Hte Shaman Matan Ga Laika Buk, Computer Script, 2017.

6.Wabaw Zau Rip, Jinghpaw Mung hte Ngai, 6thcomputer script, 2014.

List Of Interviewees

No	Name	Age	Address	Date of interview
1	Dinglung Ja Naw	68	Shatapru, Myitkyina	6.Jun.2017 to 18.Mar.2018
2	Nbau Bum Zau Lum	65	Shatapru, Myitkyina	14.Oct.2017
3	Bawm Wang Ja Yaw	82	Shatapru, Myitkyina	21.Feb.2018
4	Shaleng Hkyet Gumja Awng	70	Shatapru, Myitkyina	22.Jun.2017 to 20.Feb.2018
5	Mairawn Lahpai Awng Jat	66	Shatapru, Myitkyina	11.Dec.2017
6	Karing Sing Gyi	84	Shatapru, Myitkyina	12.Feb.2018

Read more »

NUM NINGNAN HPE KUMBANG SHALAI HKUNGRAN AI LAM

 Labau Kadun

            Mali Hka hte Hpungmai Hka mazup kaw shanu nga ai, Numraw Du Shawa Nang Tanghte Majoi Kaw Hpangyan a kasha Numraw Ma Ja Banghpe, Machyangbaw mare kaw shanu nga ai Ninggawn Du Shawa Nang Tanghpe jaw ya ai kawn hpang ai. Dam Nga Magaw num hpyi kasa galaw ai rai nna, katsa ngu na Numraw Du Shawa Nang Tanggaw nhtu hte nri hpe num jaw ai masat masa hku jaw dat ai. Dai hpang Ninggawn Du Shawa Nang Tangmung mayu ni hpe hpuja hpaga jaw bang ai da. Katsa Numraw Du Shawa Nang Tangmung, dai hpuja hpaga ni kaw na, ka-ang hkup hpe gaw dama ni hpang de kungdawn hku bai jaw dat ai da. Dai labau hpe gawn nna Jinghpaw wunpawng amyusha ni num la yang, htunghking ri nhtu, ja hpaga hte kungdawn jaw ya hkat ai lam hpang wa ai re da.

Num Ningnan Hpe Kumbang Shalai Ai Lam

            Numraw Ma Ja Banggaw lapu baren shayi re ai majaw, lapu sing grai manam ai. Moi shi a kamoi Numraw Ma Shingtaihpe, Matsi Hka a hkahku na Matsi Hku Majoi Duwala ai shaloi, langa tawng ren di tawn nna, kumbang jun ai kaw shalai yang lapu sing manam ai hkoi mat ai da. Dai lalik hpe la nna, Numraw Ma Ja Banghpe mung dai zawn kumbang shalai nna hkungran la ai. Dai shaloi Numraw Ma Ja Banga hkumhkrang kaw manam ai lapu sing hkoi mat ai da. Dai lalik hpe gawn nna Jinghpaw wunpawng amyusha ni num ningnam hkungran yang, kumbang shalai hpang ai re.

            Num ningnam hpe kumbang shalai ngut yang, num ningnam jan hpe shat gawk madun ai. Dai hpang Rapdaw Byelamang galaw ai. Rapdaw Bye lamang ngu ai gaw shat gawk na dawdap kaw kagu kamoi, num nnawn hte la nnawn manang ni yawng a man kaw e, num ningnan jan hpe myit su ai dinghku num kaja tai na matu, mayu ni kawn tsun sharin shaga ai. Dama ni hpe mung num ningnam ap ya sai. Rapdaw Bye lamang ngut yang she, tara shang dinghku num hku masat la ai re. Rapdaw Bye lamang n ngut shi yang gaw tara shang dinghku num ngu nna, n masat ai. Rapdaw Bye lamang n ngut shi ai ten, lama ma byin nna si mat yang, mayu ni hku nna lup makoi ai lit hpe galaw ra ai re.

Numbai Marawng Raw Ai Lam

            Mabyin masa lama ma a majaw tinang la ai num jan gaw, tinang a madu wa hte hkabra wa ai rai yang, ningsin ja hpaga hta lai nna kaga ngam ai hpuja yawng hpe shabai kau ra ai. Dai shaloi marawng nga ngu ai sat sha nna, na npyaw ai shiga marawng hpe raw kau ai re. Marawng raw ngut ai shani kawn gaw mi na la wa hte hpa n seng sai re.

Read more »