“GA SADI” ( I )

Daw-(1)
  Moi shawng de… “Sharam”  hte “ Woi” gaw manang rai ma ai da. Lani mi shan lahkawng gaw “Nga” sa hkwi nna “Nga kaba” langai mi lu ma ai.
Dai Nga hpe shan lahkawng gaw lahkawng hkrawng di katawng di nna, Sharam gaw baw daw, Woi gaw nmai daw garan la na myit hkrum ma ai. Raitim gaja wa Nga hpe bai garan ai shaloi Woi gaw baw daw hte nmai daw hpe shadawn yu yu rai nna, nye a nmai daw loi mi gadun mat sai nga tsun ai. Sharam mung “an myit hkrum nna garan ai she re majaw kaga le htaw nnga hkat saga. Mi na hku rai sanu ga” ngu ai da!
Raitim Woi gaw shi she hpun n-tsa na lakung ni gang daw nna hka kau hku hkan gayet shachyut ai majaw “Nga kaba” lu rim la ai re. Dai majaw shi she grau lu ging ai bai ngu ai da. Sharam mung shing she nga yang gaw shi mung hka kata na grai ba let hkan shachyut hkrau ai majaw she ndai “Nga” hpe lu rim la ai re. Dai majaw mi na myit hkrum de ai the maren atsawm garan sha hkat ga ngu wu ai. Dai ga hpe Woi gaw nhkap la lu ai. Shi she grau ba ai majaw shi she grau lu ra ai nga ga law hkat bang wa masai da.
Shaloi sumwum kaw na lagu masem yu taw nga ai “Prangtai” gaw pru wa nna “Hey…Stop! Stop! Nan hkum ga law hkat taw masa. Ngai hparan ya na” ngu sa tsun ai da. Shaloi sharam hte woi mung Prangtai hparan ya na hpe myit hkrum ma ai. Prangtai gaw garan sha yak taw nga ai Ngabaw daw hte nmai daw hpe la nna shadawn yu let, baw de she loi mi galu taw nga ai nga, gawa makret di sha kau, kalang bai shadawn yu nna,”Aw hka chye ya…nmai daw bai galu mat sai” nga nna, bai makret di sha kau kau rai taw ai da.
Sharam hte Woi mung rai wa n-hten? Jaw wa n-hten? Nga myi sha grip grip rai Prangtai hpe grai kam let, sin yu taw ma ai da. Shingrai Prangtai gaw bawdaw galu ai, nmai daw bai galu mat sai nga, shadawn dat makret di shadat rai hpang jahtum e gaw nga daw lahkawng yan “gawt” rai mat jang she Sharam
-2-

hte Woi gaw mau pahke shaw dum taw ma ai da. Mau mwi gaw ndai kaw htum sai.
2013-ning February (4) ya shani K.I.A shanglawt  asuya hte Myen sa wa asuya ni a Shweli hkrum zup bawng ban hpawng hta miwa asuya ni lapran salang tai let tsun hparan ya na re lam internet shiga kaw mu hti hkrup ai shaloi ndai “Sharam hte Woi mau mwi” hpe laika ka ai wa sa myit dum dat ai re. Mau mwi kaw rawng ai the maren Sharam K.I.A asuya hte Woi Myen hpyen asuya gaw “Panglong ga sadi” a majaw Inglik kaw na shanglawt lu la ai “Mung hpawm myen mungdan” ngu ai Nga kaba hpe garan sha nchye ai majaw Prangtai ngu ai “Miwa” wa yawng grawp di makret pyi n-makret, maya pyi n-maya chyai ai kalang ta ma-ut bang kau hkrum na hpe myit dum nna masin hta kahpra hkrit myit hte mya she ngu mat salu ai.
Rai yang… dai ni anhte wunpawng myu sha ni a shawng lam gam maka hpe gara hku daw dan, hparan, lam woi sa mat wa ra na ga ai kun?
Inglik kaw na “Munghpawm myen mungdan” shanglawt lu ai gaw “Yam Dawng” machyu pala langai mi pyi n-gap shangoi ai, n-gap kapaw ai “Panglong ga sadi” myit hkrum lam a majaw lu la ai re hpe yawng chye tawn chyalu rai nga ga ai. Dai myit hkrum zinlum lam a majaw “Munghpawm myen mungdan” ngu ai “Nga kaba” hpe rim la lu nna, bawdaw hpe “Jinghpaw Mungdaw” ngu nna Bochuk Awng San nan masat kau da ya ai re. Raitim ya dai ni myen ni gaw Woi zawn Sharam kaw na bawdaw hpe bai gashun la mayu nga sai re. Mi, moi myit hkrum da ai lam ni hpe mung sadi n-dung, shaprai, shamat kau mayu nga masai.
Teng sha tsun ga nga yang, munghpawm myen mungdan ngu ai “Nga Kaba” lu na matu anhte wunpawng myu sha ni gaw grai shakut shaja lai wa yu saga ai re. Hti hkum (2) mungkan majan hta American (101) dap ni hte Kachin Ranger dap ni, Inglik Levis Jinghpaw dap ni  gaw Jinghpaw hpyenla 10000 (mun mi) jan hte 1945 ning hta lata Myen mung na Japan hpyen ni hpe tsep kawp shachyut gasat shale kau sai re. Dai ten hta Bochuk Awng San hte Myen ni gaw lawu Myen mung e Japan ni a n-pu e naw rawng nga ai ten re.
Raitim 1945 ning March shata 24,25,26 ya shani zin lum kaba e Jinghpaw ni hte American Inglik ni Japan dang manau kaba galaw ngut ai hpang shani 1945- ning March shata (27) ya shani e she Bochuk Awng San gaw Japan hpe rawt malan na matu lawu Myen mung daw de n-dau shabra ai re. Dai March (27)
-3-

ya shani hpe dai ni du hkra “Taw Lan Ye Ne” “Tat Madaw Ne” nga nna shamying nga ma ai. Ndai Japan dang manau kaba lam hte seng nna -
“After the occupation of upper Burma by the American Kachin Ranger Detachment No(101) from the hands of the Japanese, Kachin soldiers were seen enjoying in the Padang manau poi on (24-3-1945 to 26-3-1945) to commemorate the victory in Sin Lum kaba 24 miles away from Bhamo” nga nna ka da ai laika hte labau shang sumla ni hpe mung mu lu nga ai.
Lahta Myen mung hte lawu Myen mung kaw na Japan ni hpe Inglish, American pawng hpawn nbungli dap, amyawk dap, Tank car dap, hkarang (101) dap ni the Kachin Ranger ni, Inglik Levis jinghpaw dap ni kaja wa majan pa e gasat hkat ai shaloi dem da ai “Burma Victory” ngu ai majan labau sumla hkrung “The Forgotten War” hpe Imperial War Museum, Washington D.C, U.S.A kaw e zing da nga ma ai. Dai hta n-ga laika ka ai wa a kawa nan mung (101) Tank dap na Ranger Intelligent (kin-yu) hpyen la dingsa rai nga ai.
Bochuk Awng San hte shi a B.I.A dap ni gaw Japan a masha dingsa, Inglik hpe rawt malan  lai wa yu sai ni re majaw Inglik ni nau n-kam, nau n-jai lang ai lam chye lu ai. Kaja wa Bochuk Awng San hte Myen ni gasat ai gaw Japan hpyen hprawng a-ngaw a-ngam loi li hpe n-tai n-mai re ai sinat jabyak ni the hkan kapaw shachyut masu ai lam sha rai nga malu ai. Dai hpe bai tsun shawu nna Myen mung ting hpe shanhte Myen ni she Japan a lata na hkye tawn ai zawn zawn bai nga-  Mani mayu sai.
Shaloi gaw gasan langai mi san mayu ai. Nambat (2) majan hta Awng San wa Inglik, American ni hte pawng nna Japan hpe gasat shapraw ai sakse sakgan ganang nga a ta? Nnga ai. N-mu yu ai. Japan prat shaloi chyawm Japan hking hking nna gumra jawn ahkyak masu taw ai. Japan hking hte samurai n-htu lang nna acting galaw masu taw ai sumla langai lahkawng chyawm nga nga malu ai. Dai ten hta Bochuk Aung San hte shi a B.I.A hpyen dap ni gaw Japan masha tai nna “Kayin” hpu nau ni hpe mare nawng nawng sat sharu lai wa sai lam hpe chye lu ai. ( 2013 ning January (8) ya shani “Saw Kanyaw Kaw” ka ai facebook internet shiga)
Hti hkum (2) mungkan majan ngut ai hpang Inglik gaw American hpe  1941 ning April 14 ya hta “Atlantic Charter Agreement” kaw e American gumsan magam president Roosevelt hpe British Prime Minister Winston Churchill ga sadi jaw da ai hte maren shi a colony mungdan ni hpe shalawt ya na nga ai lam Awng
-4-

San chye nna England de shanglawt sa hpyi, myen ni hpe sha shanglawt jaw ai hpe Awng San gaw hpyen dap dapdung (5) nga ai jinghpaw ni hpe hkrit ai majaw Munghpawm Mungdan gaw de sa ga nga “Panglong ga sadi” laika hta lekmat htu, (10) ning hpring jang madu up hkang mungdaw ( Full Federal State) jaw na nga tsun masu hkalem lai wa sai.
Daini Myen ni gaw Panglong ga sadi hpe pyi n-gazik mat masai. Dai tsun ai ni yawng hkra hpe shanhte a hpyen hku masat, munghpawm mungdan hpe jahten, jahpyak ai ni nga nna gwi lagut daru tsun let anhte wungpawng sha ni hpe sat nat roi rip taw nga masai. Sadi n-dung ai shanhte sa wa hpyen ni wa mahtang she Ndan madu zawn nga…,
Gara kaw law Myen ni Japan hpe gasat ai?
Gara kaw law Myen ni Inglik hpe gasat ai?
Gara kaw law Myen ni du daw sai hkaw hkam nna lu ai shanglaw? Matsat ya sai. Htwi…
N-tara ai Myen sa wa hpyen ni gaw wunpawng mungdan hpe la ba ka-up gashun gare la mayu tim, magrau grang gumshem ai shanglawt share shagan ni a majaw, 2012-ning htum maga de (33) ya laman e pyi Laiza grup yin na hpyen man ni hta hpyen ma hkying kaba hkrat sum nna hpyen jarik American Dollar wan latsa jan  sum mat, htum mat ai lam internet shiga ni hta hti lu, chye lu nga ai.
Myen ni gaw Russia jet fighter nbungli ni helicopter ni, North Korea kaw na leknak ni hte hkarang dap, amyawk dap, tank car dap ni amyu myu hku nna gade gasat yu tim Shanglawt K.I.A share shagan ni hpe gasat ndang ai majaw hpang jahtum num nyan daw wa manu ai. Dai gaw myitkyina grup yin na jinghpaw ramma 100 (latsa) jan hpe rim la, myen hpyen hkying jahpun, manya tsi htu nna shawng lam de dat dat jinghpaw shada da sat hkat shangun masai.
Hpang jahtum myu tsaw share shagan ni gaw mara kata ai jinghpaw ramma ni si hkrum ai hpe grai myit machyi let hpyen htingnut koi yen ya ra mat sai. Dai lam hpe na chye ai anhte wunpawng myu sha ni yawng hkra mung sa wa si na, ndang si na myen satan ndai ni hpe maroi nni masin n-si dik la nga ga ai. Mungkan htum tim myen hte sat hkat na labau hka ndai gaw galoi raitim prai htum mat na nrai sai.

By: Maran Brang

Daw (II) de bai matut hti ga-