2013 NING FEBRUARY SHATA (5)YA, (53)LANG NA SHANGLAWT RAWT MALAN MASAT NINGHTOI HTA WUNPAWNG MUNGDAN SHANGLAWT HPUNG GINJAW KOMITI TINGNYANG UP SALANG LANYAW ZAWNG HRA KAW NNA, MUNGCHYING SHA NI HPANG DE SHANA SHABRA DAT AI RAWT MALAN MUNGGA
Ngai tutnawng tsawra kamhpa nga ai Wunpawng amyu the Wunpawng Mungdan sha ni yawng, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung Shang Salang yawng hte Wunpawng Mungdan Shanglawt magam gun yawng hpe ngwi pyaw hkam kaja nga u ga ngu, shakram dat nngai. Dai ni na wunli lu wundan tu ai ninghtoi hta Karai Kasang a makawp maga ai shaman chyeju san san hte sha, anhte du dep wa lu saga ai majaw, Karai Kasang a chyeju hpe shakawn nngai.
Dai ni gaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni dip da mada mahkra kaw nna lawt kawt shanglawt lu na matu amyu sha laknak lang rawt malan bungli hpe hpaw hpang dat ai (52)ning hpring, (53)lang na Mungshawa Rawt Malan Masat Ninghtoi rai nga mali ai.
Dip up sai chyup hkrum nga ai prat kaw nna lawt lu na matu anhte a hpu-shawng hpu-ba ni law law gaw tinang a asak du baw, asak aprat hpe apnawng kau let myit n daw, asum n jaw ai sha shakut shaja gun hpai wa ai mungshawa rawt malan magam lit hpe dai ni anhte hkringhtawng kaja dagraw let lahpa galai gun hpai nga saga ai. Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni asak du baw, asak aprat law law arang bang da ai amyu sha magam bungli ndai gaw, dai ni na ten Mungkan kaw nna yu mada masat masa galaw, tsun shaga myit garum ra ai madang atsang de du dep wa sai re.
Dai re ai majaw, mungshawa rawt malan bungli hpe gun hpai shaja lai wa sai Wunpawng Mungdan Shanglawt magam gun yawng hte Mungchying mungshawa yawng hpe ngai Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung, Ginjaw Komiti Tingnyang Up kaw nna hkungga masat masa galaw dat nngai. Nanhte a shanglawm shakut shaja apnawng ai magam bungli ni gaw amyu sha labau hta prat dingsa angang akang lawm nga sai.
Dai ni na aten ladaw hta amyu sha magam lit hta shanglawm shakut shaja apnawng gun hpai nga ai Wunpawng Mungdan Shanglawt magam gun ni yawng hte Mungchying mungshawa ni yawng hpe mung shakawn shagrau nga nngai. Anhte yawng shakut shaja, shanglawm ai magam bungli gaw Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni yawng myit mada nga ai shanglawt ai pandung de shadu wa magang sai.
Myen Mung asuya ban hte ban gaw Wunpawng amyu sha ni hpe matsan chyaren re shangun, amyu sha masat kumla jahten shaza, Mungkan ntsa e Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan hpe shamat kau lu hkra hpyen masa, mungmasa, kaga ladat amyu myu hte gasat nga ai re. Wunpawng amyu the Wunpawng Mungdan sha ni a manu dan ai, labau lara hpring tsup ai lamu ga, bum marawn hte dam pa layang ni hpe jahten shaza, kam mara zing madu ashep ashin di kau nna lamu ga n lu ai amyu, labau lara sakse n lu ai amyu byin hkra maw lanyet daw nga ai. Karai Kasang masat jaw da ai ga ntsa, ga kata, hka kata na manu dan ai nhprang sut rai ni, hka shi hka nu ni hpe ma-ja madu la, jahten shaza nga ai re. Wunpawng amyu sha ni a htunghking, makam masham ni hpe htenza prai mat hkra, htunghking hpe jahten, makam masham hpe shabya, laili laika hpe shaza nga ai ni hkrai rai nga ma ai. Ndai gaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan hpe shamat kau na hpyen wa a masing kaba rai nga ai. Ndai zawn re ai hpe anhte kaning di hkap la, hkam la lu na rai ta?
Dai re ai majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan ngang grin nga lu na matu hte dip da mada mahkra kaw nna shanglawt lu n'htawm, tinang gam maka tinang jum hpajang lu ai ahkang aya jum tek lu hkra, laknak lang nna mungshawa rawt malan bungli hpe woi awn galaw nga ai re. Ndai kaba dik ai magam bungli hta Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni yawng myit su myit rawt shanglawm gun hpai ra nga ga ai.
Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw tara shangwang kata e mungmasa hparan jahkrup la lu na matu (17)ning tup gap hkat jahkring nna shagrit shanem let ladat amyu myu hte lam tam shakut lai wa saga ai. Manu dan dik ai shaning ladaw(17) hta mahtai kaja n lu, kaman lila shabyin kau hkrum saga ai. Gap hkat jahkring n'htawm mungmasa bawngban ai lahkam de kade shadut kanawng yu sai raitim, Myen Mung asuya gaw, gasat gala majan n nga ai majaw, simsa sai ngu ai hku, gayin tsun shaga wa n'htawm, mungmasa bawngban na ninggam de n shadu ai sha, KIO hpe shamat shatsai kau na masing hpe dan dan leng leng galaw wa sai re. De a mahtai gaw, 2011 ning June shata (9)ya shani Wunpawng Mungdan kata e majan bai byin hpang wa sai.
Majan byin hpang wa ai hte Myen Mung asuya hpyen dap gaw n-gun kaba hte Wunpawng Mungdan shara shagu de htim gasat hpang wa sai. Mung mare masha ni hpe gap sat, zingri zingrat ai lam ladu shalai tawt lai wa masai. Mu mamu mare ni hpe wan nat jahten ai lam, mung mare masha ni a dinghku sutgan arung arai ni hpe gashun mya la ai lam, jahten sharun ai lam galaw nga sai re. Myen Mung asuya hpyen dap a matse labye myit jasat arawn alai a majaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan masha ni gaw Myen Mung asuya e shabyin ai yakhkak tsimyam kaba hpe hkrum hkra hkam sha nga saga ai.
Myen Mung hta nga manga, Dap nu kaba ni hpe jai lang nna Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang chyinglau htim gasat nga sai. Myawk kaba dap dung ni hpe shara jahkrat n'htawm majoi gap sharu bun ai majaw, Mungchying mungshawa ni law law si sum, hkala hkrum nga saga ai. 2012 ning December shata kaw nna gaw, nbungli hte htim gap, bawm sharu jahkrat ai lam hpe laja lana galaw nga masai re. Ndai zawn rai nna hkarang dap, myawk dap, nbungli dap ni hte laja lana gasat ai gaw Myen Mungdan a dinghku majan hta sawng dik ai majan nan rai nga sai.
Mungkan Wunpawng Hpung (UN) hte Mungdan kaba ni kaw nna tsun sadi jaw nga ai hpe ningdang nna, myit shadang myit shadik la ai ladat the n-gun la-ba lang gasat nga ai gaw, Myen Mung asuya a KIO hpe shamyit shatsai kau na masing jahkrat dawdan da ai hpe ngut kre hkra galaw na ngu ai lachyum sha rai nga ai. Dai ni KIO gaw tara ai ninghkap shingla majan hpe mungshawa yawng e madi shadaw ai hte gun hpai nga ai re. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan masha ni hta shadip jahpang ahkang aya lu la hkra matut n di woi awn sa wa na sha re.
Munghpawm Mungdan byin tai wa lu na matu Myen Mungdan kata nga ai amyu sha yawng hpyi shawn, ra sharawng nga ai Federal Munghpawm hpe gaw sharawt da ra ai. Dai de du wa lu na matu 2008 ning a Constitution kata e gara hku mung n mai byin ai. Dai re ai majaw KIO gaw, amyu sha ni yawng ra sharawng ai mungmasa bawngban lam hpe 2008 Constitution a shinggan e n dut n dang bawngban na matu tsun shadut, kanawng n-gun jaw nga ai re. 2008 Constitution a shingdu e laknak lang ai Myen Mung asuya hpyen dap n-gun kaba nga ai re majaw, Hlutdaw kata e tsun garu hparan na n mai byin ai re.
Myen Mung asuya gaw, gap hkat jahkring nna simsa lam bawngban ra ai ngu Mungkan de tsun garu nga ai. KIO gaw simsa lam n ra ai, baw ja ai, jahten sharun galaw ai ni re ngu masu hkalem tsun jahtau nga ai. Gap hkat jahkring nna simsa lam bawngban na ngu ai gaw, 2008 ning Constitution kata de dun kayin bang nna shanhte ra ai hku jum hpajang sa wa lu na matu maw lanyet daw nga ai lam sha re ai. 2008 ning Constitution gaw, anhte ginra madu rudi Mungchying sha ni a matu hpa hkam dahka lam n nga ai Constitution re ai hpe yawng chye chyalu rai nga sai.
Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung ra sharawng ai masing gaw tara rap ra ai, hkam dahka nga ai mungmasa bawngban hpawng hpe galaw na lam re. Mungmasa bawngban lam awng dang wa ai shaloi simsa lam mahtai dan dawng wa na rai nga ai. Dai shaloi, ya byin nga ai majan zim mat wa na the Mungchying mungshawa ni a yakhkak tsimyam yawng mung hkoi mat wa na re.
Mungdan dinghku majan hpe gap hkat jahkring nna sha gaw, aten galu shazim kau lu na lam n mai byin ai. Lai sai ten hta laknak lang wuhpung law law gap hkat shazim yu sai raitim, dai ni ten du hkra amyu sha ni ra sharawng ai mungmasa hparan ai ninggam de n shadu ai sha, amyu kaba lai ladat, hpyen gumshem lailen hte ka-up shamyit shatsai kau na ngu ai, Myen asuya a maw lanyet hta sha lup rawng nga ai re. Dai majaw, Mungdan ngwi pyaw simsa ai hte Mungdan masha ni yawng shim lum ai the nga pra lu na matu gaw, amyu sha ni yawng ra sharawng ai Federal Munghpawm shabyin lu ai mungmasa bawngban lam hpe ya jang hkrang shapraw ra sai.
Wunpawng Mungdan kata de hpyen n-gun la-ba hte htim gasat nga ai Myen Mung asuya hpyen hpung hpe rawt malan shingla ninghkap ai majan gaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni a labau hta shamat shaprai kau n mai sai. Mungchying mungshawa yawng shanglawm ai ninghkap majan nan rai sai. Wunpawng amyu sha ni yawng myit hkrum kahkyin gumdin ai n-gun hpungtun kaba hpe mung gaw sharawt da lu saga ai.
Shawnglam majan ginra e amyu hte Mungdan a matu myu tsaw mung tsaw myit hpring hpring, magrau grang grang hte majan poi shang nga ai Wunpawng Mungdan Shanglawt magam gun share shagan ni yawng, mungshawa hpyen hpung hta shanglawm nga ai share shagan yawng hpe shakawn shagrau dat nngai. Nanhte share shagan ni a atsam marai ningja hpring tup hte shakut shaja ai majaw Wunpawng amyu hte Mungdan sha ni
myit mada nga ai mungmasa pandung de du wa lu na lam mahkrun hpaw wa sai re. Matut nna atsam ningja sharawt let Mungdan magam hta shakut sa wa ga.
Amyu hte Mungdan a matu asak apnawng mat sai share shagan yawng hpe hkungga jaw nngai. Nanhte a shakut shaja apnawng ai myit marai gaw labau hta shaprai kau n mai prat dingsa agrin nga na sai. Hkum hkrang daw hten hkala hkrum hkra mat ai share shagan ni hpe mung shakawn shagrau n-gun jaw dat nngai. Nanhte a hkum hkrang n-gun yawm ai raitim, myit marai hpe n shakya kau ai sha, matut gunhpai lu ai magam lit ni hta gunhpai sa wa na matu shatsam dat nngai.
Amyu hte Mungdan a matu asak apnawng mat sai myu tsaw share shagan ni a ngam nga ai kun dinghku nta masha ni hpe mung n-gun jaw dat nngai. Myit kaji garen ai lam n nga ai sha, amyu hte Mungdan a matu asak apnawng sai share shagan wa a matu arawng la nga ga. Shanhte n ngut n kre kau da ai amyu sha rawt malan magam bungli hpe anhte myit rum manang ni matut n di, dakring dalang shakut shaja gun hpai sa wa na re.
Majan a majaw yakhkak jamjau hkrum hkra nga ai, myit ru yawn hkyen byin hkrum nga ai hpyen koi yen mungshawa ni hte Mungchying mungshawa yawng myit daw myit hten ai lam n nga ai sha, rawt malan majan hta dawhpum dawnu tai ya na matu shatsam dat nngai. Nanhte mungshawa ni a n-gun jaw, hpaji jaw, Karai Kasang kaw akyu hpyi garum ya ai majaw, shawnglam majan pa hta awng padang ninglaw lu nga ga ai.
Maigan Mungdan shara shagu de chyam bra nga ai Wunpawng amyu sha yawng mung tinang du ai shara hta amyu hte Mungdan a matu galaw mai ai magam lit ni hpe matut nna n-gun dating shakut shaja na matu shatsam dat nngai. Amyu sha mungmasa masing nga nga hte shanglawm ga. Maigan du, kaga hpu-nau amyu sha ni hpe kahkyin gumdin let n-gun kaba the kanawng sa wa lu hkra zai ladat amyu myu shaw nna shakut dingyang rai nga na matu shadut dat nngai.
Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung Shang Salang ni yawng gaw, amyu sha rawt malan magam bungli hta kasi kamang tai let Mungchying shawa hpe woi awn, kahkyin gumdin sa wa ra ai. Rawt malan bungli hpe madu tai let man ang ai lit hpe sharawng awng ai hte gun hpai ra nga ga ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung n-gun kaba wa hkra mung, Hpung Shang Salang law htam wa hkra kahkyin gumdin lit hpe matut n di gun hpai ra ai. Hpung Shang masha shagu gaw greng grak ai hte atsam ningja hpring nga ra ai. Magam bungli ni hpe asak hkrung matut n di dakring dalang shakut shaja sa wa ra ai.
Dai ni laja lana byin nga ai Wunpawng Mungdan kata na majan gaw, Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan sha ni hte sha seng ai majan n re. Myen Mungdan hpe Federal Munghpawm Mungdan de gaw gap sa wa lu na kanawng n-gun jaw ai ninghkap shingla majan rai nga ai. Myen Mung asuya gaw amyu sha ni ra sharawng ai Federal Munghpawm hpe n shabyin mayu ai majaw, mungmasa bawngban lam hpe pat shingdang let Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung hpe gasat shamyit ai lam re. Dai ni KIO hpe n-gun la-ba hte htim gasat ai gaw amyu sha ni a myit mada ra sharawng ai mungmasa pandung hpe jahten kau ai lam re. Dai re ai majaw, Wunpawng Mungdan hta byin nga ai majan ndai gaw, Myen Mungdan hta nga pra nga ai amyu sha yawng hte seng ai hpe chye na hkam la nna, amyu sha ni ra sharawng ai mungmasa bawngban lam lawan byin pru wa hkra ladat amyu myu hte shanglawm shakut ra nga sai.
Myen Mung asuya a sumprat dawk bang, sai garan nga ai hpe dum chye let, amyu sha rawt malan hpung ni yawng n-gun kahkyin nga na hpe shadut mayu ai. Amyu sha rawt malan hpung ni hte hpaw shabawn da ai UNFC a mungmasa jasat sa wa ai hta amyu sha rawt malan hpung yawng madi shadaw sa wa ra saga ai.
Myen Mung asuya hpyen dap kaw nna KIO hpe n-gun la-ba the htim gasat nga ai a ntsa myit tsang lawm ai hte htim gasat majan hpe jahkring na matu tsun shadut ya ai UN hte Mungdan kaba ni, laknak lang rawt malan hpung ni, shinggyim wuhpung wuhpawng yawng hpe chyeju dum ga ai. Federal Munghpawm Mungdan byin tai wa lu hkra matut kanawng n-gun jaw ya nga na hpe myit mada nngai.
Myen Mung asuya gaw KIO hpe gasu gabrawng ai wuhpung, jahten sharun ai wuhpung, simsa lam hpe n ra ai wuhpung ngu nna jahpoi jahpyak ndau shabra nga ai re. Dai gaw KIO a mungmasa si mat hkra ladat shaw agrip ai lam rai nga ai. Majan garai n byin ai ten kaw nna dai ni majan byin nga ai ten du hkra mungmasa a majaw byin ai manghkang hpe mungmasa hte bawngban jahkrup hparan na n myit ai sha, Wunpawng amyu the Wunpawng Mungdan sha ni hpe sat nat zingri, mare nat, Mungchying mungshawa ni a sutgan arung arai hpe mya sha, jahten sharun nga ai gaw Myen Mung asuya hpyen dap ni she rai nga ai.
Myen Mung asuya kaw nna ladat amyu myu hte shiga masu ni hpe ndau shabra nga ai hpe kam shut ai lam n nga hkra, Wunpawng Mungdan Shanglawt magam gun yawng hte Mungchying mungshawa ni sadi sahka ra nga ga ai. Myen Mung asuya gaw Wunpawng amyu sha ni a lapran, Wunpawng Mungdan kata rau nga rau pra hpu-nau amyu sha ni a lapran sai garan, manghkang byin hkra sumprat dawk ga ni, ndau laika ni shabra nga ma ai. Dai zawn re ai hpyen wa a yuk jahtuk bungli hpe mu mada ai hte manghkang hpe koi yen lu hkra rau nga rau pra amyu sha ni yawng myit hkrum kahkyin gumdin nga ra ai.
Wunpawng amyu hte Mungdan sha ni yawng a hpyen madung langai rai nga ai Ka-ni nang hpam majan a majaw amyu sha ni hkrat sum ai grai law mat sai. Manu dan ai Wunpawng Ramma ni hte Wunpawng amyu sha ni a sutgan yawng manu dawn masat n lu hkrat sum wa sai re. Dai ni na ten hta, Wunpawng amyu sha ni hpe shamat shatsai kau na masing hta Ka-ni nang hpam hpe laknak kaba shatai nga ma ai re. Amyu sha ni hkum dingdek gaw amyu sha magam lit kaba hku nna Ka-ni nang hpam hpyen hpe ninghkap shingla kau ga. Wunpawng Mungdan kata Ka-ni nang hpam hkoi tsai mat hkra anhte yawng a lit kaba rai nga sai.
Ginchyum hku nna htet shana mayu ai gaw, shawnglam majan pa e ninghkap shingla gasat poi shang nga ai share shagan myit rum ni yawng myit marai n shayawm kau ai sha, matut dating shakut sa wa ga. Mungchying mungshawa yawng mung rawt malan magam lit hta ganawng n-gun ningnan jaw ya nga ga. Hpan Madu Karai Kasang kaw akyu hpyi garum ai hte shanglawm woi awn nga ai makam masham hpung woi ni hte hpung masha ni yawng mung matut shakut akyu hpyi shaja let shanglawm ga. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung Shang Salang yawng mung rawt malan bungli hta kasi kamang the woi awn sa wa ga.
Dai ni (52)ning hpring, (53)lang na amyu sha rawt malan masat ninghtoi hta n-gun ningnan, atsam ningja ningnan hte anhte yawng myit mada nga ai shanglawt ai pandung de yawng ahkum ara, ngwi pyaw hkam kaja ai hte du wa lu hkra matut shakut shanglawm sa wa ga ngu, awng padang ahkang aya hpe jaw ya lu ai Hpan Madu Karai Kasang hta akyu hpyi let, nye a rawt malan ninghtoi masat mungga hpe hpungdim dat nngai rai.
"HPAN MADU KARAI WA A AWNG DANG AI SHAMAN CHYEJU GAW WUNPAWNG AMYU HTE WUNPAWNG MUNGDAN SHA NI A NTSA TUTNAWNG HKAM LA LU U GA LAW."
Tingnyang Up
Ginjaw Komiti
Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung
By Jinghpaw kasa
