Kachin ni a Gumrawng Gumtsa (Democracy) masa gaw Greek Athens masha ni a Democracy masa a shawng e nga lai wa sam ai. Kachin Democracy masa, Gumrawng Gumtsa masa gaw moi chyaloi n hkoi kaw na nga sai rai. Gumrawng Gumtsa Du kata nga nna mung shawa up ai lai masa gaw lawu na mabyin hta npawt da let Greek masha ni a shawng e pyi nga lai wa sai nhten ....
Gumrawng Gumtsa masa (Democracy- δημοκρατία) ngu ai ga hkum gaw “Demos” hte “Kratos” ngu ai Heleni ga kaw rai nga ai. De a lachyum gaw Demos = Mung Shawa (people) hte Kratos = Up hkang ai (rule) ngu ai re. Dai majaw Democracy ngu ai gaw Mung shawa up hkang ai lai ngu lachyum re.
Kachin ni a Gumrawng Gumtsa (Democracy) byin wa ai lam gaw: Moi Hpung In Hpung Chyan ga hta Hpung Ing hka ngu ai hka langai mi nga ai. Dai hka hkin-gau shara mi kaw Ganghpoi ga hta “Hka - mung - naw, lung - dawn - daw” ngu tsun ai “Hpung Ing Hka Hkrit Mungdawn” ngu ai lungdawn langai mi nga ai. Lani mi hta Tangai Ma Ja Ing ngu ai num langai mi gaw shi a kasha ma chyangai hpe sanen hte hkayawp nhtawm nlung lungdawn ntsa e tawn u ai. Shingrai shi rai hkrut nga yang ma chyangai hka de hkrat bang mat wa ai. Shi nlung ntsa de mada yu yang ma hpe n mu u ai. Hka de bai mada dat yu ai shaloi hka ntsa e sanen yawng taw nga ai hpe mu jang shi a kasha hpe hka na baren la sai ngu shi sawn u ai.
Shaloi Tangai Ma Ja Ing gaw yawn dik ai hte “Singgawng Bum Mu e, Nye a tsawra dik ai kasha hpe hkrit mungdawn la-ing na lungka naw baren e la nu ai law! 7 ning re ai Nga Hkaineng hpe ju jaw nna hkungga na law,” ngu nna marawn hkrap shabam let dai lungdawn hpe hkindit u ai. Dai jang jan shingkang akajawng sha nip wa nna mu kaba ngoi ai hte baren hpe achye nna nlung ntsa e mara tawn ya u ai. Ma a mang hpe mung shaw tawn ya u ai. Dai majaw Tangai Ma Ja Ing gaw Dumsa La Yawng ngu ai hpe shaga nhtawm Mu nat hpe ga sadi hte maren, 7 ning re ai Nga hkaineng langai sat jaw nu ai. Dumsa La Lawn wa jaw ai mungga hpe Mu -sheng Du (Mu Nat Daju) wa grai ra mat ai majaw shi hpe Mu-sheng ga de shaga u ai. Mu-sheng de du ai shaloi lahta Sinlap Mu hpe dai 7 ning re ai Nga hkaineng hpe dumsa nawng shangun u ai. Dai dumsa ngut jang Mu-sheng wa gaw dumsa wa hpe shaga la nna mare lahkawng hpe madun u ai: marai langai mi gaw mare bug anta ni aje ashin rai, nta wan nat rai, gali galaw, galum kahtam rai nga ai mare hpe shawng madun u ai.
Dai hpang maga mi de na mare hpe madun ai shaloi dai mare gaw mare buga ni, mare lam ni grai pyaw, grai tsawm nna nta galu lu re ai ni hpring nga ai, mare masha ni mung simsa nna nta shagu wanhkut mawng let mare masha ni grai pyaw, grai myit hkrum nga nga ai mare hpe madun u ai da. Dai shaloi Mu-sheng wa gaw dai mare lahkawng kaw na gara mare hpe ra nta? Ngu nna san u yang Dumsa wa gaw simsa let ngwi pyaw ai mare hpe she ra sharawng ai ngu tsun wu ai da.
Shaloi Mu Nat gaw Dumsa La Lawng hpe tsa tsamai mi hte, nbaw shat gum yawn 7, mai-aw ndum hta bang ai tsa dinghkang 7 jaw dat nna htet dat ai gaw, “Ndai hpe nang kaw sa wa ai mare masha ni hta na matsan jahkrai, gaidaw gaida ni hpe shawng gam jaw u, ngam ai hpe du salang ni hpe jaw jaw u,” ngu htet dat ai da. Dai hpe Dumsa La Lawn wa gaw shi a shara de bai du hkra wa ai shaloi mare masha ni hte garan sha yang kahtawng jahku 9 hpawt sha ma ai da. Mu Nat a ma tsun hte maren dai lu sha ai ni yawng gumlau rawt yang awng mat ma ai da. Dai kaw nna Gumrawng Gumtsa (Democracy) Mung paw pru hpang ai da.
Kahtawng ni hta mare agyi tang san nna up hkang nga ma ai. Mare shawa n ra sharawng jang dai agyi wa hpe jahkrat kau nna kaga htap htuk ai gyi langai mi bai tang mai nga ai. Du prat hta Du wa a kasha Du bai ga law ai zawn agyi wa a kasha nan ashe agyi bai galaw ra ai ngu ai lam n nga ai.
Gumrawng Guntsa prat hta ahkun hkanse hta ai lam, ningbaw wa a nta gap ya ra ai lam, yi hkyen ya ai lam, n nga sai. Tara daw dan lam hta mung myi man n lata ai tara masa lam hpe lang nga sai. Labau hte maren chye lu ai hku nga jang Jinghpaw Wunpawng ginra hta Gumrawng Gumtsa Mung shawng gaw da hpang ai gaw:- Ndup Dumsa Mung,Tang Mai Kawng - Hpung Ing Yang, Mali Hkrang Walawng, N-gum La Shara ni hta rai nga ai. Dai kaw nna she shara shagu paw pru wa ai rai nga ai.
Jinghpaw a Democracy lai gaw langai hkrai hpe lit la ai. Matsan, gaida, jahkrai nmai ni hpe npawt da ai Yesu a lai rai nga ai hpe mu lu ai. Yesu gaw gap ai democratic society gaw langai hkrai hpe lit la ai wuhpawng hte masha nsawn hkrum ai (outcast) ni hpe madung da ai rai nga ai.
Jinhpaw amyu sha ni Democracy gaw Greek Athens ni hta grau hkum tsup ai. Greek Athens democracy gaw num ma ni hte mayam ni hpe masha hku nsawn ai. Ahkaw ahkang n jaw da ai. Garan ginhka da ai. Jinghpaw ni a Democracy lai len gaw Amyu Shayi Num (Tangai Ma Ja Ing) a nsen hpe madat ya ai, ahkyak la ya ai kaw na hpang wa ai. Sumsing kum hpa nbaw shat hpe mung matsan jahkrai, gaidaw gaida kaw ni kaw na she hpang nna garan ai. Arawng aya lu ai masha ni, La wangan ni kaw na n hpang ai hpe mu mada ai.Mung shawa kaw nah pang ai. Bottom up re. Chye chyang ai masha lachyawk kaw na hpang ai Top down n re. Lahta na lam ni hpe myit shaku yu nna kaji htum ni hpe shawng sharawt ai, ahkyak la ai Gumrawng Gumsa Mungdan gaw gap sa wa ra nga ga ai. Dai the maren Kachin ni a mung masa chye na matu gaw Gumchying Gumsa, Gumrawng Gumtsa hte Gumlau ni a myit jasat lailen hpe akrit akrai chye na da ra nga ai rai.
Mahta ai laika ni:-
Duwa Lawang Li, Jinghpaw Wunpawng Sha Ni Nga Yu Hkrat Wa ai Ahtik Labau.
Marip H. Naw Awn, Labau Ginshi.
http://www.democracyinprinciple.com/…/the-democracy-of-anc…/
