ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသည္ ႏိုင္ငံေရးအသိုင္းအ၀ိုင္းအတြင္း အစိုးရမွ မည္ကဲ႔သို႕ လုပ္ငန္းလုပ္ေဆာင္ရန္ႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာဥပေဒဆိုင္ရာ ေရြးခ်ယ္မွဳတခုျဖစ္ပါသည္။ သာမန္အားျဖင္႔ ပါ၀င္သည္႔အခ်က္မ်ားမွာ
ႏိုင္ငံေတာ္၏ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားသို႔မဟုတ္ ေအဂ်င္စီမ်ားမည္ကဲ႔သို႕ဖြဲ႔စည္းထားျခင္း၊ ထိုအင္ဂ်င္စီတခုစီသို႔ အပ္ႏွင္းထားေသာအာဏာမ်ား၊ ထိုအာဏာမ်ားအသံုးျပဳပံုတို႕ျဖစ္ပါသည္။
ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ၌အဓိကအမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုရိွသည္။
(၁) Parliamentary ဟုေခၚေသာ ပါလီမန္စနစ္ (ျဗိတိသွ်ပံုစံ)
(၂) Presidential ဟုေခၚေသာသမၼတစနစ္ (အေမရိကန္ပံုစံ)
Parliamentary model တြင္ အမည္ခံနိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ရိွသည္။ မ်ားေသာအားျဖင္႔သမၼတဟုေခၚသည္။ (ဥပမာ- ဂ်ာမနီ ႏွင္႔ အီတလီ) သို႕ရာတြင္ ဖြဲ႕စည္းပံုႏွင္႔အညီ ခန္႔ထားေသာဘုရင္ (ဥပမာ UK and Japan) တို႕သည္လည္း အမည္ခံေခါင္းေဆာင္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုဘုရင္တို႕သည္ အခမ္းအနားမ်ားႏွင္႔သာသက္ဆိုင္ျပီး အစိုးရအေပၚတြင္ အနည္းငယ္သာ (သို႕) အာဏာလံုး၀မရိွပါ။
ႏိုင္ငံေရး ဆံုးျဖတ္ခြင္႔ရိွသူ၊ အာဏာရိွသူမွာ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ႏွင္႔ ၀န္ၾကီးမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ႏွင္႔ ၀န္ၾကီးမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕၏ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသူမ်ားျဖစ္ျပီး အစိုးရအဖြဲ႕၏ေခါင္းေဆာင္ႏွင္႔ထိန္းခ်ဳပ္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ထိုသူမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအဖြဲ႔၏ အေထာက္အကူယူရသည္။ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ဦးေဆာင္ေသာထိုအဖြဲ႔သည္ ဥပေဒ ျပဳအဖြဲ႔ ၏ ေထာက္ခံမွဳမရပါက ႏွုတ္ထြက္ရမည္ျဖစ္သည္။ Election ကိုမည္သည္႔အခ်ိန္ျဖစ္ျဖစ္က်င္းပနိုင္သည္။
Presidential model တြင္ သမၼတသည္ ႏိုင္ငံေတာ္၏တရား၀င္ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္ျပီး ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕၏ေခါင္းေဆာင္လည္းျဖစ္သည္။ သမၼတသည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႔၏အဖြဲ႕၀င္မဟုတ္ပါ။ သမၼတသည္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕၀င္မ်ားကိုေရြးခ်ယ္ပါသည္။ ၄င္းတို႔သည္ လည္းဥပေဒျပဳအဖြဲ႔၀င္မ်ားမဟုတ္ပါ။ ဤ စနစ္ကို အာဏာခြဲေ၀ျခင္း (Separation of power )ဟုေခၚသည္။ Power Sharing ဆိုရင္ပိုသင္႔ေလွ်ာ္မယ္ထင္ပါသည္။ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕ေရြးေကာက္ပြဲႏွင္႔ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားကိုသတ္မွတ္ထား သည္႔ကာလအသီးသီးတြင္က်င္းပပါသည္။
Mixed Systems (ေရာေႏွာေနသည္႔စနစ္)
ႏိုင္ငံသစ္မ်ားျဖစ္ေပၚလာသည္ႏွင္႔အညီ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ယင္းတို႕၏ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခံဥပေဒ ကိုျပန္လည္ သံုးသပ္ျခင္း၊ အစားထိုးျခင္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ၾကပါသည္။တခ်ိဳ႕ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒတခုသည္ ပါလီမန္ (သို႕) သမၼတစနစ္ပံုစံ (သို႔) ႏွစ္ခုစလံုးတို႕၏ သ႑န္မ်ားေရာပါေနေသာပံုစံျဖစ္တတ္သည္။ France ၏ ပံုစံသည္ ေရာေႏွာထားေသာပံုစံအျဖစ္ရည္ညြန္းႏိုင္သည္။ ယင္းတြင္အလြန္ခိုင္မာေသာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ သ႑န္ထူးပါရိွပါသည္ဟုဆိုသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ သမၼတသည္ ရုပ္ျပ အာဏာထက္ ပိုေသာ အာဏာရိွသည္။ သမၼတ သည္ ၀န္းၾကီးခ်ဳပ္ကို Cabinet အဖြဲ႕၏ ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ခန္႔အပ္ျပီး Cabinet သည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႔ကို တာ၀န္ခံရသည္။ ထိုအဖြဲ႔သည္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္အဖြဲ႔ကို ျဖဳတ္၍မရပါ။ သမၼတသည္ မိမိက အေရးၾကီး သည္ဟု ယူဆေသာ က႑မ်ားတြင္မူ၀ါဒ ခ်မွတ္ပိုင္ခြင္႔ရိွသည္။ အဓိပၸါယ္အားျဖင္႔ France အစိုးရ၏အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ သည္ ဦးေဆာင္သူႏွစ္ေယာက္ပါ၀င္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။
Chines model
Parliamentary ႏွင္႔ Presidential ပံုစံႏွစ္မ်ိဳးေပါင္းစပ္သည္႔အသြင္ရိွသည္။ သမတကို National People Congress (NPC)မွေရြးခ်ယ္တင္ေျမာက္သည္။ NPC သည္ ဥပေဒ ျပဳ အာဏာပိုင္အဖြဲ႕ျဖစ္သည္။ တစ္ႏွစ္လွ်င္ႏွစ္ၾကိမ္စည္းေ၀း။ အမ်ိဳးသားေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒျပဌာန္းမွဳကို Standing Committee of NPC မွအတည္ျပဳသည္။ ဗဟိုျပည္႔သူတရားသူၾကီးမ်ားကို NPC မွခန္႕သည္။ NPC အဖြဲ႔၀င္မ်ားကို ျပည္နယ္အဆင္႔ NPCမွ လွ်ိဳ႕၀ွက္မဲစနစ္ျဖင္႔ ငါးႏွစ္သက္တမ္းအတြက္ ေရြးခ်ယ္ရသည္။
Unitary & Federal
အေျခခံဥပေအေျခခံဥပေဒမွာ Unitary ႏွင္႔ Federal ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားရိွပါသည္။ Unitary ကိုတျပည္ေထာင္စနစ္ေခၚျပီး Federal ကိုျပည္ေထာင္စု စနစ္ဟုေခၚသည္။
Unitary
ႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသည္ Unitary စနစ္ကိုသံုးၾကသည္။ ဥပမာ- China, France, Thai, Phillipine, UK. Federal စနစ္အသံုးျပဳေသာႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕မွာ US, Germany, Australia, Canada, Malaysia, Switzerland စသည္တို႔ျဖစ္သည္။
လူမ်ိဳးတမ်ိဳးတည္းႏွင္႔ ယဥ္ေက်းမွဳတမ်ိဳးတည္းရိွေသာတိုင္းျပည္မွာ Unitary ကိုအသံုးျပဳတတ္သည္။ သို႔မဟုတ္ပါက လူမ်ိဳးတမ်ိဳးကအျခားလူမ်ိဴးကို၀ါးျမိဳျပီး ပူးေပါင္းေစျခင္းျဖင္႔လည္းလုပ္သည္။
Federal
Federal စနစ္မွာ ျပည္နယ္ (သို႔) တိုင္းျပည္တခု က အျခားတိုင္းျပည္ႏွင္႔ ပူးေပါင္းလိုေသာအခါ ျပည္ေထာင္စု စနစ္ျဖင္႔ပူးေပါင္းၾကျခင္းျဖစ္သည္။ နယ္နိမိတ္ဆက္လွ်င္လည္း Federal စနစ္ ျဖင္႔ ေပါင္းစည္း၇န္ေကာင္းသည္ဟုဆိုသည္။ US သည္မူလျပည္နယ္ (၁၃) ခုပူးေပါင္းျပီး Federal စနစ္ ျဖစ္လာသည္ဟုဆိုသည္။
တခ်ိဳ႕တိုင္းျပည္သည္ Federal စနစ္ႏွင္႔ presidential စနစ္ျဖင္႔ အေျခခံဥပေဒကိုေရးဆြဲၾကသည္။ ဥပမာ- US.
တခ်ိဳ႕ သည္ Federal စနစ္ ႏွင္႔ parliamentary စနစ္-ကိုက်င္႔သံုးသည္။ ဥပမာ -Australia, Canada, Germany, India.
ႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕သည္ Unitary စနစ္ႏွင္႔ Parliamentary ေပါင္းစပ္ထားသည္။ ဥပမာ- Thailand , Cambodia, UK.
ႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕သည္ Unitary ႏွင္႔ Presidential စနစ္ကိုက်င္႔သံုးသည္။ ဥပမာ- France, Phillipine.
By:http://forverfriends.ning.com/profiles/blogs/2863689:BlogPost:6942650
ႏိုင္ငံေတာ္၏ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားသို႔မဟုတ္ ေအဂ်င္စီမ်ားမည္ကဲ႔သို႕ဖြဲ႔စည္းထားျခင္း၊ ထိုအင္ဂ်င္စီတခုစီသို႔ အပ္ႏွင္းထားေသာအာဏာမ်ား၊ ထိုအာဏာမ်ားအသံုးျပဳပံုတို႕ျဖစ္ပါသည္။
ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ၌အဓိကအမ်ိဳးအစား ႏွစ္ခုရိွသည္။
(၁) Parliamentary ဟုေခၚေသာ ပါလီမန္စနစ္ (ျဗိတိသွ်ပံုစံ)
(၂) Presidential ဟုေခၚေသာသမၼတစနစ္ (အေမရိကန္ပံုစံ)
Parliamentary model တြင္ အမည္ခံနိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ရိွသည္။ မ်ားေသာအားျဖင္႔သမၼတဟုေခၚသည္။ (ဥပမာ- ဂ်ာမနီ ႏွင္႔ အီတလီ) သို႕ရာတြင္ ဖြဲ႕စည္းပံုႏွင္႔အညီ ခန္႔ထားေသာဘုရင္ (ဥပမာ UK and Japan) တို႕သည္လည္း အမည္ခံေခါင္းေဆာင္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုဘုရင္တို႕သည္ အခမ္းအနားမ်ားႏွင္႔သာသက္ဆိုင္ျပီး အစိုးရအေပၚတြင္ အနည္းငယ္သာ (သို႕) အာဏာလံုး၀မရိွပါ။
ႏိုင္ငံေရး ဆံုးျဖတ္ခြင္႔ရိွသူ၊ အာဏာရိွသူမွာ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ႏွင္႔ ၀န္ၾကီးမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ႏွင္႔ ၀န္ၾကီးမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕၏ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသူမ်ားျဖစ္ျပီး အစိုးရအဖြဲ႕၏ေခါင္းေဆာင္ႏွင္႔ထိန္းခ်ဳပ္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ထိုသူမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအဖြဲ႔၏ အေထာက္အကူယူရသည္။ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ဦးေဆာင္ေသာထိုအဖြဲ႔သည္ ဥပေဒ ျပဳအဖြဲ႔ ၏ ေထာက္ခံမွဳမရပါက ႏွုတ္ထြက္ရမည္ျဖစ္သည္။ Election ကိုမည္သည္႔အခ်ိန္ျဖစ္ျဖစ္က်င္းပနိုင္သည္။
Presidential model တြင္ သမၼတသည္ ႏိုင္ငံေတာ္၏တရား၀င္ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္ျပီး ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕၏ေခါင္းေဆာင္လည္းျဖစ္သည္။ သမၼတသည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႔၏အဖြဲ႕၀င္မဟုတ္ပါ။ သမၼတသည္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕၀င္မ်ားကိုေရြးခ်ယ္ပါသည္။ ၄င္းတို႔သည္ လည္းဥပေဒျပဳအဖြဲ႔၀င္မ်ားမဟုတ္ပါ။ ဤ စနစ္ကို အာဏာခြဲေ၀ျခင္း (Separation of power )ဟုေခၚသည္။ Power Sharing ဆိုရင္ပိုသင္႔ေလွ်ာ္မယ္ထင္ပါသည္။ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕ေရြးေကာက္ပြဲႏွင္႔ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားကိုသတ္မွတ္ထား သည္႔ကာလအသီးသီးတြင္က်င္းပပါသည္။
Mixed Systems (ေရာေႏွာေနသည္႔စနစ္)
ႏိုင္ငံသစ္မ်ားျဖစ္ေပၚလာသည္ႏွင္႔အညီ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ယင္းတို႕၏ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခံဥပေဒ ကိုျပန္လည္ သံုးသပ္ျခင္း၊ အစားထိုးျခင္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ၾကပါသည္။တခ်ိဳ႕ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒတခုသည္ ပါလီမန္ (သို႕) သမၼတစနစ္ပံုစံ (သို႔) ႏွစ္ခုစလံုးတို႕၏ သ႑န္မ်ားေရာပါေနေသာပံုစံျဖစ္တတ္သည္။ France ၏ ပံုစံသည္ ေရာေႏွာထားေသာပံုစံအျဖစ္ရည္ညြန္းႏိုင္သည္။ ယင္းတြင္အလြန္ခိုင္မာေသာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ သ႑န္ထူးပါရိွပါသည္ဟုဆိုသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ သမၼတသည္ ရုပ္ျပ အာဏာထက္ ပိုေသာ အာဏာရိွသည္။ သမၼတ သည္ ၀န္းၾကီးခ်ဳပ္ကို Cabinet အဖြဲ႕၏ ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ခန္႔အပ္ျပီး Cabinet သည္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႔ကို တာ၀န္ခံရသည္။ ထိုအဖြဲ႔သည္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္အဖြဲ႔ကို ျဖဳတ္၍မရပါ။ သမၼတသည္ မိမိက အေရးၾကီး သည္ဟု ယူဆေသာ က႑မ်ားတြင္မူ၀ါဒ ခ်မွတ္ပိုင္ခြင္႔ရိွသည္။ အဓိပၸါယ္အားျဖင္႔ France အစိုးရ၏အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ သည္ ဦးေဆာင္သူႏွစ္ေယာက္ပါ၀င္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။
Chines model
Parliamentary ႏွင္႔ Presidential ပံုစံႏွစ္မ်ိဳးေပါင္းစပ္သည္႔အသြင္ရိွသည္။ သမတကို National People Congress (NPC)မွေရြးခ်ယ္တင္ေျမာက္သည္။ NPC သည္ ဥပေဒ ျပဳ အာဏာပိုင္အဖြဲ႕ျဖစ္သည္။ တစ္ႏွစ္လွ်င္ႏွစ္ၾကိမ္စည္းေ၀း။ အမ်ိဳးသားေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒျပဌာန္းမွဳကို Standing Committee of NPC မွအတည္ျပဳသည္။ ဗဟိုျပည္႔သူတရားသူၾကီးမ်ားကို NPC မွခန္႕သည္။ NPC အဖြဲ႔၀င္မ်ားကို ျပည္နယ္အဆင္႔ NPCမွ လွ်ိဳ႕၀ွက္မဲစနစ္ျဖင္႔ ငါးႏွစ္သက္တမ္းအတြက္ ေရြးခ်ယ္ရသည္။
Unitary & Federal
အေျခခံဥပေအေျခခံဥပေဒမွာ Unitary ႏွင္႔ Federal ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားရိွပါသည္။ Unitary ကိုတျပည္ေထာင္စနစ္ေခၚျပီး Federal ကိုျပည္ေထာင္စု စနစ္ဟုေခၚသည္။
Unitary
ႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသည္ Unitary စနစ္ကိုသံုးၾကသည္။ ဥပမာ- China, France, Thai, Phillipine, UK. Federal စနစ္အသံုးျပဳေသာႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕မွာ US, Germany, Australia, Canada, Malaysia, Switzerland စသည္တို႔ျဖစ္သည္။
လူမ်ိဳးတမ်ိဳးတည္းႏွင္႔ ယဥ္ေက်းမွဳတမ်ိဳးတည္းရိွေသာတိုင္းျပည္မွာ Unitary ကိုအသံုးျပဳတတ္သည္။ သို႔မဟုတ္ပါက လူမ်ိဳးတမ်ိဳးကအျခားလူမ်ိဴးကို၀ါးျမိဳျပီး ပူးေပါင္းေစျခင္းျဖင္႔လည္းလုပ္သည္။
Federal
Federal စနစ္မွာ ျပည္နယ္ (သို႔) တိုင္းျပည္တခု က အျခားတိုင္းျပည္ႏွင္႔ ပူးေပါင္းလိုေသာအခါ ျပည္ေထာင္စု စနစ္ျဖင္႔ပူးေပါင္းၾကျခင္းျဖစ္သည္။ နယ္နိမိတ္ဆက္လွ်င္လည္း Federal စနစ္ ျဖင္႔ ေပါင္းစည္း၇န္ေကာင္းသည္ဟုဆိုသည္။ US သည္မူလျပည္နယ္ (၁၃) ခုပူးေပါင္းျပီး Federal စနစ္ ျဖစ္လာသည္ဟုဆိုသည္။
တခ်ိဳ႕တိုင္းျပည္သည္ Federal စနစ္ႏွင္႔ presidential စနစ္ျဖင္႔ အေျခခံဥပေဒကိုေရးဆြဲၾကသည္။ ဥပမာ- US.
တခ်ိဳ႕ သည္ Federal စနစ္ ႏွင္႔ parliamentary စနစ္-ကိုက်င္႔သံုးသည္။ ဥပမာ -Australia, Canada, Germany, India.
ႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕သည္ Unitary စနစ္ႏွင္႔ Parliamentary ေပါင္းစပ္ထားသည္။ ဥပမာ- Thailand , Cambodia, UK.
ႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕သည္ Unitary ႏွင္႔ Presidential စနစ္ကိုက်င္႔သံုးသည္။ ဥပမာ- France, Phillipine.
By:http://forverfriends.ning.com/profiles/blogs/2863689:BlogPost:6942650
