Sunday, October 15, 2017

Dr. Maran Ja Gun Galaw ai Amyu Sha Magam Langai Hpang Hkrat Mat Sai Kun? Tawn Da Kau Sana Kun?


Jawm Lang Ga Laika- Wunpawng Laika 
Nation Building hta ahkyak htum magam bungli langai gaw Jawm Lang ai Aga (Common Language) hte Jawm Lang ai Laika (Sh) Sinwa Laika re. Ndai masa hpe Dr. Ola Hanson gaw atsawm sha chye na wu ai hpe mu lu ai. 
Dr. Hanson aq shawng e du nga sai Sasana sara Dr. Cushing hte William Roberts ni gaw myen alphabet lang nna Jinghpaw Laika galaw ya sai. Hpa majaw nga yang dai aten hta laika lu sai Kayin, Mun, hte Sam ni a laika gaw myen alphabet (Pali & Sanskrit) hte ka da ai hkrai rai nga ai. Anhte kaw sasana sa a ni mung Kayin amyu sha ni law law rai nga ma ai. Dai majaw shawng nnan myen laika hkum hku nna Jinghpaw Laika galaw ya masai. 
Dai rai tim Sara Kaba Hanson bai du wa ai shaloi gaw myen laika hku nna Jinghpaw Wunpawng sha ni aq lam n mai ka ai law law mu hkrup u ai. Dai hte maren lani mi hta Amyu Langai Mungdan Langai hku nga pra sa wa na matu Myen Laika hku n re sha Roman Alphabet lang let Yawng jawm lang na laika Kachin Language hpe galaw ya sai.
1895 ning hta Jinghpaw Laika galaw ya ai shani gaw Kachin Nation Building gaw gap ai lam aq npawt nhpang gaw de da ya sai hte myen amyu ni hte san san re ai amyu re lam myit masin, hte minla jahkaq ya sai. 
1920 hta ka da ai Missionary Pioneers Among the Kachins nga ai laika hta “A Nation Born In A Day!” Mungdan Langai shangai chyinghkai wa na hpe myihtoi htoi nna ka da ai. Dai re ai majaw 1924 ning hta Rev. Lahpai Zau Tu, Hpaji Du Maran Robin ni woi awn nna Jinghpaw Wunpawng Sha ni hte Myen Amyu Sha ni hpe san san up hkang na matu hte Homerule (Madu Uphkang Mung) jaw na matu English kaw sa hpyi sai. Aga langai, Htunghkring langai hta myit hkrum ai lam aq mahtai re. Kachin Nation Building Npawt Nhpang hkrang pru wa sai. Jawm lang ai Laika (Sinwa laika) a matu mung masa myit hpaw wa ai lam rai nga ai.
Lai wa sai aten hta Duwa Htingbai Naw Awn mung Sinwa laika galaw na matu myit grai jasu lai wa sai. Sinwa ngu ai lachyum gaw Hkaq Sinwa ngu ai kaw na sa ai. Hkaq Sinwa ngu ai gaw Mare ting ja lu ai hka singgat hpe tsun ai. Mare ting jaq la mai ai hkahtung hpe tsun ai. Laika kanu hpung mi kaw na sha tinang sha, tinang manang a ga hte mai ka na matu ngu mayu ai rai nga ai. Rawang ga n chye ai wa mung, Sinwa laika a majaw Rawang laika hpe atsawm sha lu hti na matu re. Tsun mayu ai gaw Sinwa Laika shing nrai Jawm lang gaq laika, shing n rai Wunpawng Laika hpe yawng jawm lang yang Zaiwa ga chye yang Zaiwa laika alak mi n sharin ra sai. Shaga ai aga nbung tim Laika langai sha hpe jawm lang ai lam rai nga ai.
Ndai Sinwa laika hte seng nna Ningbaw Kaba Maran Brang Seng hpe Duwa Htingbai Naw Awn tsun dan nna, Ningbaw Kaba Brang Seng gaw gasi, gangau hte seng nna janmau lu da ai Dr. Maran Laq Raw hpe lit jaw nhtawn America na American linguists marai 6, Dr. Laq Raw hte rai yang marai sanit jawm galaw nna Hanson Jinghpaw laika hpe prat dep laika masa The International Phonetic Alphabet (IPA) hte jahkum shatsup nna Sinwa Laika shing n rai Wunpawng Laika hpe galaw sai. 
Dai hpang Rev. Dr. Maran Ja Gun mung ndai bungli hta shanglawm let Buga de nga ai Htunghking myit su Salang ni law law hte bawng jahkrup na Hanson a Laika hpe jahkum shatsup let Wunpawng Laika (sh) Sinwa Laika hpe aten jaw let woi awn sai. 
Ndai Wunpawng laika a matu PanK3 font hpe mung gyin shalat da sai. Ndai laika hpe Wunpawng Bawsang yawng jahkum nhtawm tang madung let 2001 March shata hta Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni nga ai shara shagu hkan jai lang lu na matu Wunpawng laika sara tai wunkat hpe Mai Ja Yang mare, Sara Tai Hpaji Shalat Jawng kaw galaw lai wa sai. Bawsang shagu na htunghking hta woi awn ai ni, Ginjaw Hpaji Dap hte Ginwang Ginjaw shagu na hpaji du ni yawng hte Nawku hpung shagu na hpung a ningbaw ningla ni, ramma ni law law sa du sharin hkam la sai. Ndai wunkat hpe Dr. Maran Laq raw hte Rev. Dr. Maran Ja Gun ni woi awn sharin ya sai. 
Ndai Wunkat de sa wa ai Myitkyina mare na kasa ni jawn ai mawdaw Hilux gaw Loije Mare du hkyen ai shaloi dagup mat nna Tatkone Mare nga ai Salang Nhkum Hka gaw asak sum lai wa sai. Masha marai 10 jan hkalaq nbaq hkrum lai wa sai. Ndai wunkat hta sharin hkam la nga ai ni yawng mung Buga shara law law de sa du let sharin ya ai lam galaw lai wa sai. Nawng Nang Chyum Jawng htaq mung sara Lazing Tu, Rev. Ja Gun ni woi awn nna aja awaq sharin lai wa sai. 
Raitimung, dai aten na mung masa mabyin hte anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni a lapran dawdan let shagrin ya na daru magam ahkan aya lu ai (Supreme Power) wuhpung n nga ai majaw anhte Jinghpaw Wupawng sha ni Baw Sang shagu jawm lang yang mai kaja dik Sinwa laika/Wunpawng laika gaw asak n hkrung mat sai. 
Lama na ndai Wunpawng Laika hpe asak lu jahkrung jai lang ai rai yang, nsen nem, tsaw atsawm sha chye hti mat na re. Grau nna dai ni pra wa ai brang ram, hkawn ram ni a matu nsen jaw jaw, lachyum hte hkrak chye hti mat na re. Dai hte maren kaga bawsang ni aq aga, laika hte seng nna aga sha sharin ra sana, alak mi laika san san n sharin ra na re. Ya gaw jawm lang ai Sinwa/Wunpawng Laika n nga ai majaw aga mung sharin ra, laika mung sharin ra rai nga ga ai. 
Dai ni ta tut bai hkrang shapraw yang n hpang hkrat shi na nhten? Dr. Maran Ja Gun gaw shi si wan a aten du hkra ndai bungli kaba hpe matut nna galaw na hpe grai myit katu shakut lai wa sai. Dai hte maren Linguistic hte Ph.D lu ai ni, Master ngut ai ni, Anthropology hta Master ngut ai ni anhte amyu htaq grai nga wa sai. Dai re ai majaw tinang amyu, tinang a mungdan ngang grin let shanglawt ai amyu tai na matu ndai magam bungli gaw ya jang ta tut hkrang shapraw ra ai magam bungli langai mi rai nga ai.
Daini na aten Kachin Nation Building hkrun lam hta Jinghpaw Wunpawng sha ni yawng Myusha dawnghkawn, Myusha mahkawn ni hpe amyu sha yawng jawm lang, masat masa galaw ai zawn amyu sha yawng kahkyin gumdin lu na matu ndai jawm lang ai laika Sinwa/Wunpawng laika hpe asak jahkrung na grai ahkyak nga ga ai law.
Palawng Naw Tawng.
LikeShow more reactions
Comment