Daw(1)
MADU HTA JAN NNA GALOI HKUM JAHKIK
(Never Outshine The Master)
TARA JEYANG AI (JUDGMENT)
Na a lahta na myitsu ni hpe nang hta grau ai ngu nna galoi mung hkam sha shangun u. Shanhte myit pyaw nna yu ra na lam tam yang, na a atsam hpe nau hkum shapraw dan. Shing di yang nang myit mada ai hku n byin wa ai sha, nhtang hku chyawm, shanhte hta hkrit myit hte n shim dum ai myit hpe jasu ya na ra ai. Na a madu ni hpe shanhte gaja wa ram ai hta grau byin ai zawn shadan dan u. Shaloi nang daru magam atsam tsaw ai lu la na ra ai.
TARA TAWT LAI AI ( TRANSGRESSION OF THE LAW )
Louis XIV a shawng shaning hkaw dung yang na shi a sut sin Nicolas Fouquet gaw daw lu, daw sha poi ni, num tsawm ni, hte ga shagawp hpe grai ra sharawng ai wa re. Shi
gaw grai hkik ai hku nga ai majaw gumhpraw hpe mung grai tsaw ra ai. Fouquet gaw zen ai atsam rawng ai. Hkawhkam wa a matu n nga yang n mai ai daram re. Dai majaw 1661 shaning hta Prime Minister ( Hkringmang Daju ) Jules Mazarin si ai shaloi dai shara kaw shi galai dung lu na myit mada ai. Rai tim, hkawhkam wa gaw dai shara hpe la kau ai. Fouquet gaw shi hpe hkawhkam wa nau n ra ai lam chye yu nna, hkawhkam wa yu ra hkra ngu myit mada let mungkan ntsa na kadai n mu yu ai hkik dik lusha poi daw jaw na myit daw dan ai. Lusha poi a yaw shada ai gaw Fouquet magam gun lai wa ai chyeju shakawn poi ngu tim, gaja wa gaw Hkawhkam wa hpe ahkyak manam hku saw shaga shagrau ai rai nga ai.
Euopa kaw na kaba dik du salang ni hte hpaji kaba dik La Fontaine, La Rchefoucauld, Madame de Sevigne ni sa du ma ai. Moliere gaw pyazat langai mi ka nna dai shana shi nan sa hkrang shala lawm ai. Shat mai amyu sanit France ( Hpransit ) kaw n mu yu ai Sinpraw mung na laksan lusha ni hte dai shana a matu laksan lusha daw ma ai. Lusha ngut jang hkawhkam wa hpe shagrau ai yu ngwi hpe Fouquet dum shangun ai.
Shana shat sha ngut jang sut sin wa a sun de woi hkawm chyai ai. Ga hte hka hpawk ni gaw Versailles mare hpe pyaw shangun ai.
Fouquet gaw dai hkawhkam kasha hpe dingren rai jahkik shatsawm tawn ai nampan sun hku woi hkawm ai. Nampan sun de du yang wan pala gap kapaw dan nna Moliere a pyazat madun ma ai. Pyazat gaw shana yup tung du hkra matut mat nna sa du ai ni yawng gaw ndai zawn re ai galoi n mu yu ai, nga ma ai.
Hpang shani jang, Fouquet hpe hkawhkam a asak sin du kaba D'Artagnan e sa rim kau ai. Shata masum lai yang Fouquet hpe hkawhkam a sutdek kaw na sutgan lagu ai ngu nna tara jeyang ai. ( Gaja wa nga yang hkawhkam wa ahkang jaw nna jai kau ai malawng maga rai nga ai ). Fouquet hpe mara shagun daw dan nna France ( Hpransit ) mungdan a gumshem dik Pyrencees Bum kaw na htawng de sa kau ai majaw, shi hkrai sha shaning 20 ning bawng dung nna si mat sai.
Lachyum hpyan ai (Interpretation)
Louis XIV ( Jan hkawhkam ngu ai The Sun king ) gaw gumrawng nna myit tsaw myit dap rawng ai wa re ai majaw, yawng e aten tup jawm mada yu na ra ai. Shi a sut sin
wa galaw ai zawn grai hkik ai lusha poi hte shi hpe lai kau na n ra ai. Hkawhkam Louis gaw gumhpraw jai grai sadi ai maji ka ngu mying gumhkawng ai, Paris mare kaw grit nem dik lusha poi daw jaw ai Jean-Baptiste Collbert hpe sut sin shara jaw kau ai. Collbert gaw hkawhkam a sutdek kaw na gumhpraw hpe hkawhkam wa a lata de ading tawk tsep kawp du hkra galaw ai. Fouquet gap ai hkawhkam htingnu hta grau hkik hkam ai Versailles mare na htingnu hpe dai gumhpraw hte gaw gap ai. Fouquet jai lang ai lak sama ni, mawn shatsawm ninghkrin ni hte sun hkrang lajang ai ni hpe sha shi jai lang ai. Verbailles mare hta Fouquet daw jau ai lusha poi hta grau hkik hkam ai lusha poi daw jau ai.
Mabyin hpe jep yu ga. Lusha poi daw ai shana Fouquet gaw Louis hpe galaw dan ai hku nga yang, langai hpang langai grau grau hkrak ai hku madun dan let hkawhkam wa hpe shagrau hkalum ai majaw, hkawhkam wa a ntsa e kangka sadi dung ai lam, tsawra hkungga ai lam galaw nga ai. Shing rai, shi myit kaja rawng ai lam hkawhkam wa hte matut mahkai ai lam, mying gumhkawng ai lam, shi n nga yang n byin na lam madun ai majaw Prime Minister ( Hkringmang daju ) tai na myit mada nga ai. Rai tim, dai hkik hkam ai daw jau lam langai hpang langai, du salang manam ni mani sumsai myi man ni gaw, hkawhkam wa e shabyin ai hku n rai, Fouquet shabyin ai lam dan dawng nga ai. Dai lusha poi gaw hkawhkam wa a sutgan gumhpraw sha n rai, hkawhkam a arawng hpe mung ginlut kau ya ai hku tai ai. Fouquet a hkik hkam ai lusha poi gaw Louis XIV a gum rawng myit hpe adawt hkra kau ya nga ai. Louis gaw kadai wa hpe mung dai hku galaw na ahkang n jaw lu ai. Shi hpe n shim hkra galaw ai wa hpe la kau na daw dan ai.
Tinang a madu a gumrawng myit hpe adawt hkra ya ai ni, shi a kaman lila myit hta hku hkau ai hpe sa achyaw hkra ya ai ni, shi hkik hkam ai hpe ung ang shangun ai ni dai hte maren hkam sha na rai nga ai.
Lusha poi nnan hpang ai ten hta, Fouquet gaw mungkan ga a pungding kaw rai nga ai. Lusha poi ngut ai hpang htumpa de du sai
Voltaire, 1694 – 1778
TARA HKAN AI ( OBSERVANCE OF THE LAW )
1600 jan shaning hkan e, Italy masha lamu ganghkau hpaji ninghkrin hte sawn hpan ninghkrin Galileo gaw kam hpa n mai ai mabyin hkrum sha ai. Dai ten na hpaji ninghkrin
ni hte maren Galileo gaw hkawhkam ni mung du salang ni madi shadaw ai gumhpraw hte shi a sawk sagawn ai bungli galaw ai re. Kalang lang shi gyin shalat ai arai hte lu sawk sagawn mu la ai arai ni hpe kumhpa shatai nna du salang ni hpe jaw ai. Ga shadawn, lang mi na Gonzaga duwa hpe shi gyin shapraw ai hpyen majan hta lang na Compass (Hpri sharaw madun jak ) kumhpa jaw ai. Medicis hpe gaw dai compass hpe gara hku jai lang na matsun laika buk kumhpa jaw ai. Duwa lahkawng yan Galileo hpe chyeju dum nna Galileo mung sharin ya na jawngma grau lu tam la ai. Shi tam sawk mu ai lam kade kaja tim shi a du ni gaw gumhpraw n jaw ai, arung arai kumhpa sha shagrau ma ai. Dai majaw Galileo a aprat n shim ai sha, galoi mung kaga masha ni hpe shamyit shanat ra ai. Dai hta grau loi ai lam nga na hpe shi myit lu ai.
1610 ning hta Galilea gaw Jupiter hpe shinggrup ai shata ni hpe mu tam ai shaloi ladat nnan langai mu la ai. Shi mu tam sawk shapraw ai arai hpe du salang lahkawng kaw garan ya ai hku n galaw ai sha shi lang ai telescope manpyawng hpe du salang langai hpe jaw nna, laika buk hpe kaga langai hpe jaw ai ladat n lang sai. Medicis hpe sha yawng ap ya ai. Medicis hpe lata la ai gin jang nga ai. Cosino I gaw 1540 shaning hta Atsam kaba dik hpara Jupiter hpe mu tam ai. Jupiter gaw Medicis a kumla rai nna mung masa, ja gumhpraw dum sha nrai, moi na Roma mungdan hte Roma nat hpara ni a atsam du hkra madun dan ai kumla rai nga ai.
Galileo gaw shi mu tam ai Jupiter a shata ni hpe Medicis mungdan hkik hkam ai de gale dat ai. Shi dai hpe mu tam ai hpang kade nna yang, lamu ganghkau hta htoi kabyin ai Jupiter a shata ni shi a man-pyawng de htoi shang ai aten gaw Casino II hkawhkam dang ai ten hte hkrak re ai ngu nna ndau shabra dat ai. Jupiter a shagan mali gaw Casino hte shi a kahpu kanau marai masum a kumla re ai ngu tsun ai shta mali dai Jupiter hpe shinggrup nga ai gaw Medicis hkawhkam dap hpe gaw sharawt da ai shanhte a kawa casino I hpe shadang sha marai mali shinggrup ai re ngu tsun ai. Ang sha-a nan, ndai lamu ganghkau na mabyin gaw Medicis htinggaw lung wa ai hte aten bung nga ai. Galileo gaw shi mu sawk tam ai hpe Medicis kaw ap nawng nna, shagan mali shinggrup da ai Jupiter summwi jawn ai sumla hpe Casino II hte shagan ni matut mahkai nga ai kumla hku tang madun ai.
1610 ning hta Casino II gaw Galileo hpe shi a hkawhkam wang na shagan ningwawt sara hte sawn hpan sara aya hta shabrai tup jaw nna san da sai. Hpungtang hpaji ninghkrin a matu ndai gaw arawng aya lu kashun la ai rai sai. Prat tup gumhpraw hpyi nga ra ai kaw na lawt lu sai.
Lachyum hpyan ai (Interpretation)
Galileo gaw ladat nnan kalang hkat hte sha prat tup gumhpraw hpyi ai hta grau lu la sai. Adan sha mu lu ai lam Madu yawng gaw kaga masha ni hta jan nna danhkung mayu ma ai.
Shanhte gaw hpungtang hpaji hpe mung shing ra tara a tengman ai lam hpe mung, hpang jahtum na gyin shalat ai hpe mung myit n lawm ma ai. Shanhte a mying hte hpung shingkang dan hkung na ahkyak ma ai. Galileo gaw Medicis hkawhkam dap na ni hpe dai gyin shalat ai lam nnan hte mu sawk ai lam nnan ni hta gumhpraw htawk ai majaw mying hte arawng sadang dan hkung shangun ai hta grau nna shanhte a mying hpe lamu gang hkau na atsam hte matut ya ai hku nna mahtang shanhte a arawng sharawt ya sai.
Hpungtang hpaji ninghkrin ni mung hkawhkam htingnu kata na byin ai lam hte n mai daw hka nga ai. Gumhpraw sumbu jum hpa jum ai madu ni hpe daw jau ra ma ai. Shanhte a bawnu atsam kaba gaw du salang ni hpe hpa arawng n lu ai bungli hta htawk ai masha angawk zawn n shim dum shangun nga ai. Dai bungli hpe shabyin ai wa gaw gumhpraw htawk ai wa hta jan ai hku hkam sha mayu nga ai. Shi gumhpraw htawk nna shi mying hte shapraw dat ai bungli hta grau gyin shalat lu nna grau atsam kaba grau ai ahkyak ai ngu myit hta hkam sha mayu nga ai. Shi hpe n shim ai myit shabyin ya na malai, shi hpe hpung shingkang dan dawng shangun ra ai. Galileo gaw Medicis ni hpe shi a hpaji atsam hte n shim ai myit n byin shangun ai sha, shanhte hpe shagan ni hte shingdaw dan nna Italy mung ting hta hpung shingkang grau dan dawng hkra shagrau dat ai. Shi gaw shi a madu ni hta jan ai hku n htoi dan ai sha, shi a madu ni hpe mahtang kaga yawng hta grau ai hku htoi dan hkung shangun ai.
ATSAM ZAWSI ( KEYS TO POWER )
Masha shagu hta n shim dum ai lam ni nga ai. Mungkan ntsa e na a atsam hpe madun da dat ai hte rau manawn masham ai, n ju n dawng ai, ninghkap ai lam amyu myu hte
tinang hkum hpe n shim dum ai lam ni shabyin dat nga ai. Ndai hku byin wa na hpe myit htang da ra ai. Na a aprat hta kaga masha ni kaning ngu myit na lam kaji kajaw hte aten n mai jahtum kau na re. Na a lahta de na ni hte gaw, kaga ladat hku sit shani ra ai. Atsam hte seng nna madu hta grau dan dawng ai gaw shut dik ai lam rai nga ai.
Louis XIV hte Medicis ni a aprat kaw na mungkan aprat grai wa galai shai mat sai ngu hkum shadu dam. Mungkan aprat hta pungding du ai ni gaw hkawhkam ni, hkawhkam jan ni zawn rai nga ma ai. Shanhte gaw tinang a shara hta shim ai hkam sha mayu ma ai. Shanhte a makau grup yin na ni yawng hta hpaji, machye machyang myit ladat hte myit gang ai hta grau jan mayu ma ai. Tinang a atsam hte machye machyang hpe madu a man hta shadan shadawng dan nna hku hkau lam lu la na ngu myit ai gaw grai shut nna asak pyi sum shangun lu ai myit shut ai lam rai nga ai. Shi gaw ntsa lam kabu shakawn masu nna, ahkaw ahkang lu ai hte rau, Louis XIV gaw Fouguet a shara kaw Colbert hpe galai san da ai zawn, grau n zen ai, grau grit nem ai, grau myit n gang lu ai, grau n jahkrit lu ai wa hpe galai bang kau na ra ai. Louis zawn tengman ai hpe yin la tim, nang hpe la kau ai lam jaw ai ngu tsun shakut na re.
Ndai tara hta nang chye na da ra ai lam lahkawng rawng ai. Na a atsam hte nang nan rai nga ai hte maren na a madu hpe lai lu ai. Tinang hkum hpe n shim dum ai madu ni grai jawng ai. Na a atsam na a myit gang lu ai ningja hte shanhte hpe lai kau lu na re.
Faenza mare na hkawhkam shadang sha Astorre Manfredi hta grau atsam rawng ai n nga na sai. Italy mungdan ting hta hpraw tsawm dik hkawhkam shadang sha rai nna, mung masha ni hpe gam jaw gam ya let dam lada ai shawang myit hte up lai wa sai.
1500 ning hta Cesare Borgia gaw Faenza mare hpe sa wang da ai. Mare hkrat sum ai shaloi Borgia kaw na grai zing-ri na hpe mare masha ni myit mada ma ai. Rai tim Faenza mare hpe hkyem sa jaw sai. Shi gaw mare sin hpyen dap hpe sha zing la nna dai mare masha ni langai hpe mung n sat kau ai. Asak 18 ning hkawhkam shadang sha Manfredi hpe mung shi a hkawhkam wang kaw awm dawm shanglawt ahkang hte matut dung shangun ai.
Rai tim, laban bat mi lai yang Astorre manfredi hpe hpyen la ni Roma de woi mat wa ai. Dai hpang laning mi na yang shi a moi mang hpe du e nlung gyit da ai hpe Tiber hka-nu kaw lu sai la ai. Borgia gaw shi hpe gumlang ai majaw sat kau ai nga nna tsun shakut tim, gaja wa nga yang shi hkum shi grai n shim dum ai majaw di ai rai nga ai. Ramma wa gaw hpa n shakut tim, shi hpe lai lu nga ai. Manfredi a atsam kaba gaw Borgia hpe grit mat shangun nna shi hkum shi n shim dum nga ai. Sharin la na gaw aloi sha re. Nang atsam kaba rawng nna gumhkawng yang, dai zawn re Kaman lila gumrawng ai dusat hpe koi ma ai. N koi yang Cesare Borgia a gam maka hte maren hkrum sha na re.
Lahkawng ngu na hta, nang hpe na a madu tsawra ai majaw nang kam ai hku mai galaw na ngu hkum shadu. Tinang lu ai madang hpe majoi mi n gawn n sawn di kau ai majaw hkrat sum mat ai masha ni a lam ka yang laika buk kaba pru na re. Japan mung hta tsaban 16 jahtum daw de, hkawseng Hidehoshi grai tsawra kam hpa ai masha langai mi gaw Sen No Rikyu ngu mying ai wa re. Hpalap poi lit hkam tai nna arawng aya hpe ra sharawng ai dai wa gaw hkawseng wa kam hpa dik hpaji jaw ninghkrin rai nga ai. Hkawhkam wang kaw shi nta lu nna Japan mung ting tsawra hkrum nga ai. Rai tim, 1591 ning hta Hideyoshi gaw shi hpe rim nna si ari jeyang shangun sai. Rikyu gaw shi hkrai shi sat si mat ai. Shi a gam maka kalang ta galai mat ai ginjang hpe hpang e mu tam ai. Shawng de hkauna galaw sha nna hpang de hkawhkam wang hta kam hpa shagrau hkrum ai Rikyu gaw, hpun tawng hte shi a sumla galaw nna hkawhkam amyu ni din ai kyepdin din ai hpe kyem da ai hte gumrawng dan nga ai. Shi a hpun sumla hpe hkawseng wa lai lai re ai asan sha mu mada na hkawhkam wang chyinghka kaba makau na ahkyak dik hpara htingnu kata e shadun da ai. Hideyishi a myit hta Rikyu gaw shadawn shadang n nga hkra myit mada ai ngu mu ai. Dai wa gaw shi a arawng aya hpe hkawseng wa kaw na lu la ai lam malap kau nna, shi atsam hte lu ai zawn myit nawn kau ai re. Ndai gaw mara n dat ya lu ai shut shai ai tak sawn shachyaw la ai lam rai nna shi a asak hte galai kau sai. Lawu de de na hpe matsing u. Nang lu la ai arawng aya hpe galoi mung pagawn hkum sawn. Nang lu la ai shara hpe na a baw ntsa de galoi mung hkum shalai. Na a madu hpe lai kau ai lam a hkrit tsang hpa hpe chye tawn nna, ndai hpe na a matu akyu rawng na hku mai gayin jai lang mai ai. Shawng nnan, na a madu hpe shawng shakawn nna gumrawng shangun ra ai. Ading tawk dan dan leng leng shakawn ai gaw nau wa mu mada loi ai majaw kaga mu gun manang ni n yu ra na re. A katsi sha shakawn ai gaw grau atsam kaba ai. Na a madu hta nang grau zen grau bawnu sam yang, nang mahtang grau a nya ai hku nga dam u. Ga shadawn, shi mahtang nang hta grau bawnu sam ai hku shadan dan u. Hpa nchye ai zawn nga dan u. Shi a kung kyang ai lam hpe nang ra ai hku madun dan u. Aten galu hta nang hpe n sum shangun na zawn re ai kaji kajaw galaw shut nna shi kaw na karum hpyi ra na hku di u.
Madu ni gaw dai zawn karum hpyi ai hpe ra sharawng ma ai. Madu ni gaw tinang a mahkrum madup n garan kachyan ya lu ai wa hpe n kaja ai hku mu chye ma ai.
Nang gaw na a madu hta grau gyin shalat chye yang, dai hpe shi galaw ai hku shawa masha mu hkra madun dan u. Na a hpaji jaw ai gaw shi a hpaji jaw ai hpe bai shadan dan ai sha re ai hku asan sha mu mada shangun u.
Na a madu hta grau bawnu ram yang, shi hte shingdaw dan nna shi a-ngawk ai hku n shabyin ai sha, hkawhkam wang kata na mani hpa shaprat ai wa tai u. Ra yang na a mani hpa shaprat ai hpe sharam nna, shi mahtang dai mani chyai hpa shapraw dan ai wa zawn dan dawng hkra shakut u. Na a madu hta nang mahtang, kanawn mazum grau ram yang, shi dan hkung ai hpe shinggang na hku hkum galaw. Jan hpe jawm shinggrup ai zawn, shi hpe mahtang kaga masha ni yawng jawm shinggrup nna jawm mu mada na hku galaw u. Shangwi shapyaw ai shara hta lu nga yang, nang hta du dang ai lam nga ai hku madun ai hku nna shi nang hpe matsan dum na ra ai. Si mani nna gam jaw gam ya ai madun shakut yang nang hta hkrat sum na re. Fouguet kaw na sharin la u. Shing n rai yang shi zawn katut sha na re.
Ndai mabyin yawng hta tinang a atsam hpe gawng kya ai hku makoi ai gaw
n-gun yawm ai n rai. Jahtum e gaw na a atsam byin wa na ra ai. Kaga masha ni mahtang nang hta grau dan hkung na hku ahkang jaw yang shanhte n shim dum ai lam a hpyen n tai ai sha, shanhte hpe tek da lu na re. Ndai lam ni yawng gaw nang grit nem nga ai kaw na rawt na matu myit daw dan ai shani akyu rawng na re. Galileo zawn na a madu hpe kaga yawng hta grau dan hkung hkra galaw lu yang, arawng aya sharawt hkrum na re.
Hkrang kumla (Image): Lamu ganghkau na shagan ni: kalang mi hta jan langai mi sha mai nga ai. Jan hpe galoi mung hkum shingjawng. Jan a shingkang hpe galoi mung hkum shinggang. Lamu kata de hprawng makoi nna dai madu shagan kaba a htoi kabrim ai hpe shadan shadawng u.
Daru magam (Authority): Madu hta grau htoi kabrim ai lam hpe koi u. Tinang hta grau ai lam yawng hpe n dawng chye ma ai. Rai tim, tinang a npu na wa madu hta grau ram ai gaw a-ngawk a-ngak bungli hta n-ga, si lam tam ai rai nga ai. Ndai gaw lamu de na shagan ni sharin ya ai lam re. Dai shagan ni gaw jan hte maren shing n rai, grau pyi htoi kabrim ai ni rai na re. Rai tim, jan hte rau galoi mung n dawng pru ma ai.
( Baltasar Gracion, 1601 -1658 ).
NHTANG HKU (REVERSAL)
Nang hte hkrum ai masha shagu hpe myit n pyaw shangun na kun? ngu nna myit tsang n ra ai. Rai tim, dasang lata la nna gumshem mai ai. Na a lahta na du wa gaw hkrat
sum wa magang ai shagan rai yang shi hta grau htoi kabrim na hpa n tsang ra ai. Matsan dum myit hkum rawng. Na a madu gaw tsaw dik shara de lung wa ai shaloi dai zawn matsan dum ai myit hkyep mi mung rawng ai n rai. Shadawn shadang gaw n-gun re. Shi gawng kya yang lawan wan hkrat sum na hku makoi magap let sadi maja nna galaw u. Ahkyak ten ni hta shi a ntsa e grau zen dan u, grau atsam kaba madun u. Masha man hta grau dan dawng dan u. Shi gawng kya nna kadawng wa magang yang shing-ra tara mahtang lit la u ga. N-gun kya ai du hpe nang grau dan yang nang grai n hkru ai lam dan dawng mat na ra ai. Rai tim, na a madu gaw shi a shara hta naw ngang nga nna, nang mahtang shi hta grau ram ai lam hpe nang chye yang myit galu hte naw hkam sharang u. Daru magam atsam gaw hpang jahtum grit yawm mat nna gawng kya mat chye ai htung re. Lani mi na nhtoi hta na a du wa hkrat sum mat nna, nang ladat jaw jaw chye ginsup yang nang mahtang shi hta grau asak galu nna shi hta grau dan hkung wa na re.
-------------------------------------------------------------
"DARU MAGAM TARA 48" TARA Daw(2)
MANANG NI HPE LADU LAI HKUM KAM HPA,
HPYEN HPE JAI LANG NA LADAT SHARIN LA U
( Never Put Too Much Trust In Friends, Learn How To Use Enemies )
TARA JEYANG AI ( JUDGMENT )
Manang ni hpe sadi u – Shanhte gaw manawn masham myit aloi sha shang chye ai majaw nang hpe akajawng sha gumlau na re. Shanhte myit ra hkan nna akyang hten ai hte grai gumshem wa na mara ai. Shanhte a malai, moi shawng de na na a hpyen hpe mahtang san da u. shi gaw sakse madun na hpa mung nlu ai. Gaja wa nga yang nang gaw hpyen ni hpe hkrit ra ai kaw na jinghku manang ni hpe hkrit ra ai de lahkam htawt mat sai re. Nang hta hpyen n nga yang, hpyen pru na lam tam u.
TARA TAWT LAI AI
TRANSGRESSION OF THE LAW
Tsaban jahku AD shaning ka ang ten hta Michael III ngu ai shabrang langai mi gaw Byzatine hkawseng mungdan hpe madu lu na lam pru ai. Shi a kanu hkawhkam num Theodora hpe hkau ya jawng de shachyut kau nna, shi sumtsaw Theoctistus hpe mung gumlau ningbaw ngu sat kau ai. Michael a katsa Bardas gaw Michael hpe hkawhkam dang ya ai. Mahkrum madup n nga ai ramma Michael a grup yin e mayun mayoi hpaji daw nna masu sha ai ni, masha sat ai ni, sutgan majoi ginlut kau ai ni wang da ma ai. Ndai hten bya ai ten hta kam hpa mai ai hpaji jaw salang hpe tam yang Basilius hpe mu ai. Basiluis gaw Asuya amu hte mung masa lam hta mahkrum madup n nga ai. Hkawhkam wang na gumra lawng up ai wa re. Raitim, shi a tsawra myit hte chyeju dum ai lam hpe law law lang madun dan lai wa sai re.
Lai wa sai shaning lahkawng masum ning daram hta Gumra chyazai langai mi hprawng mat ai ten dai gumra lawng de Michael sa du kawan ai shaloi, shan lahkawng hkrum hkat ma ai. Yi sun hkauna galaw sha ai Makedoni masha shabrang Basilius gaw Michael a asak hpe hkye la ai. Dai shabrang wa a n-gun atsam hte myit marai hpe Michael yu ra ai majaw Baslius hpe gumra bik ai n dan n leng masha madang kaw na gumra lawng up shara de sharawat ya sai. Shi gaw dai jinghku wa hpe kumhpa hte karum ai lam law law jaw nna shan lahkawng n daw n hka lu mat sai. Basilius hpe Byzantium mung kaw na kaja dik jawng de sa lung shangun ai. Nam kahtawng na gri magra masha gaw hkawhkam wang kaw ahkyak kaba magam gun tai wa sai.
Ya Michael hkawseng tai sai majaw shi a ntsa e kangka sadi dung na masha langai mi ra sai. Shi a ntsa lam shagu hta chyeju galaw ai shabrang hta lai nna, kaga kadai wa mi hpaji jaw du ninghkrin hta naw kam hpa tawn mai na kun?
Basilius hpe dai shara kaja a matu wunkat jaw mai na re. Michael mung shi hpe kanau majing zawn tsawra nga ai. Grau atsam rawng ai Bardas hpe lata na matu hpaji jawm jaw ai hpe n madat ai sha, Michael gaw shi a jinghku wa hpe lata la sai.
Basilius gaw lawan wan sharin chye la nna, kade nna yang hkawhkam wa hpe mungdan masa lam hpaji jaw ninghkrin tai wa sai. Shi hta gumhpraw manghkang sha nga sam ai. Galoi mung gumhpraw n law ai. Byzantine mungdan a sutgan hpe mu mada nna, daru magam hpe ra marin wa ai. Michael gaw shi a shabrai hpe htam lahkawng sharawt ya ai.
Dai hpang shabrai hpe htam masum bai sharawt ya ai. Du mying jaw nna, shi a shingnan num Eudoxia Ingerina hte hkungran ya ai. Dai zawn rai kam hpa mai ai hpaji jaw ninghkrin hpe jinghku hku da ai gaw hpa hte mung manu shadawn nlu sai. Raitim, grau yak hkak lam pru wa ai. Bardas gaw ya hpyen dap chyawm tari tai wa sai. Basilius gaw Bardas ladu lai myit marin ai ngu hkawhkam wa kam hkra tsun shakut nga ai. Bardas gaw shi a kahkri hpe n lu up hkang na lam mu mada ai majaw, shi hpe hkawhkam tingnyang de shalun dat nna, Michael hpe sat kau ai hpang shi nan hkawhkam shara galai dung na ngu ai shiga chyahten hpe hkawhkam wa na na de bang dat sai. Hkawseng wa mung katsa hpe sat kau na myit hkrum sai. Gumra shingjawng poi hta Basilius gaw Bardas makau de shani sa nna nhkyi hte galun sat kau sai. Kade n na yang, Basilius gaw hpyen dap chyawm tari shara kaw shi hpe galai san da na matu hkawseng wa kaw hpyi sai. Gumlang ai ni hpe shazim lu nna daru magam aya hpe magra lu na yaw shada ai. Dai ahkaw ahkang hpe mung hpyi ai hte maren jaw sai.
Ya Basilius gaw arawng aya daru magam rawt jat wa nna, Michael gaw gumhpraw yak wa ai majaw, shi hkoi ya tawn ai gumhpraw hka hpe Basiluis kaw hpyi ai. Basilius n jaw ai majaw Michael mau mat ai. Dai wa n ding man ai hpe mu nna hkawhkawm wa gaw shi a htenbya lam hpe dum sai. Moi shawng de gumra lawng yu lajang ai shabrang kasha gaw, ya hkawseng wa hta jinghku grau lu ai. Gumhpraw grau lu ai, daru magam atsam grau kaba ai. Hpyen dap grau lu ai. Rap daw hta masha grau lu ai. Laban bat lahkawng masum laik yang, Michael chyaru nang nna yup tung e hprang wa yang, shi hpe hpyen la ni wang da ai mu ai. Hkawseng wa hpe nhkyi hte jawm galun sat ai shaloi Basilius makau e yu nga ai. Dai hpang, shi hkum shi hkawseng tai sai lam ndau shabra nna moi shi hpe chyeju galaw ai jinghku wa a baw lang let, Mare lam nummaw hkan gumra jawn kagat hkawm nga ai.
Interpretation ( Lachyum hpyan ai )
Michael III gaw Basilius a ntsa e galaw ai chyeju hpe Basilius chye dum na re ngu kam nna shi a du na ra ai aten hpe ap da ai. Teng sha nga yang, Basilius gaw shi a sutgan, shi a hpaji, shi a atawng aya lu la hkra chyeju galaw ai hkawseng wa hpe kaja dik daw jau ra na rai nga ai. Basilius arawng aya lu ai ai shaloi sha lahkawng a lapran e kanawn mazum lam grau ngang kang hkra, lam shagu galaw ra ai. Hkawseng wa gaw, shi si na nhtoi du ai shaloi she, Basilius a ntsen hpa mani sai myiman nsam hpe mu nna shi shut ai lam dum chye lu ai.
Shi gaw, sha lawa kaba hpe bau kaba dat hkrup sai. Shi gaw dai wa hpe arawng aya shatsaw shangun sai. Dai wa gaw daru magam hpe grau ra nna, shi ra ai yawng lu hkra hpyi la sai. Dai hpang, shi lu la ai kumhpa ha machyu nna, dai arawng aya hta du nga ai masha ni law law galaw chye ai hte maren galaw wa sai. Shanhte hkam la sai chyeju hpe malap nna, tinang a atsam hte lu ai zawn myit nawn wa ma ai.
Michael dum ai ten hta shi a asak hpe naw hkye la lu ai rai tim, hku hkau lam hte tsawra myit gaw shi hpe myi kyaw shangun sai. Jinghku langai mi ga sadi tawt lai nna gumlau na hpe kadai mung n shadu ai. Michael mung shi a baw hpe shingna kaw shajoi kau ai shani du hkra dai zawn byin na n shadu ai.
Madu e, nye a hpyen ni kaw na nye hkum hpe makawp maga lu hkra nye a jinghku ni kaw na makawp maga la rit.
Voltaire, 1694 -1778
OBSERVANCE OF THE LAW
( TARA HKAN AI )
Han hkawhkam dap ( AD 222 ) hten mat ai hpang shaning tsaban law law lai yang, du daw sai hkaw lam hte Asuya kashun up ai lam langai hpang langai byin ai. Hpyen dap up ai ni gaw gawng kya ai hkawseng ni hpe gram sat ma ai. Dai hpang, Baren hkawhkam tingnyang hta n-gun ja ai hpyen jaubu hpe galai san da ma ai. Dai hpyen jaubu gaw, hkawhkam dap nnan hpe gaw gap nna, tinang hkum hpe hkawseng tai sai lam n dau ai. Shi matut grin nga lu na matu kaga hpyen jaubu manang ni hpe sat shamyit kau ai shaning nau garai nna yang, dai hte maren bai byin ai. Hpyen jaubu kaga ni mung, gumlang nna dai wa hte shi a shadang sha ni hpe sat kau ma ai. Miwa mung a hkawseng tai na wa gaw, hpyen hkrai grup grup shinggrup da hkrum nna tinang hkrai sha, n shim dik, gawng kya dik, mungdan up hkang shara hta dung ra ai.
AD 959 ning hta hpyen du kaba Chao K’uang-yin gaw hkawseng sung tai wa ai. Laning lahkawng ning laman sat kau hkrum na hpe shi chye ai. Ndai gyam sat hkat ai lai len hpe shi kaning di jahkring kau na kun? Sung gaw shi hkawseng tai ai hpang kade nna yang, hkawhkam dap nnan hpang dat ai masat lusha poi galaw ai. Hpyen dap na ahkyak kaba dik du salang yawng hpe saw shaga ai. Shanhte tsabyi lu nang ai hpang, hpyen jaubu ni hta lai nna, kaga asak sin yawng hpe gawt shapraw kau ai majaw, hpyen jaubu ni gaw, shanhte hpe kalang ta sat sharu kau na hkrit ma ai. N sat ai sha “Dai ni tup nga hkrit let sha nga lai wa sai. Shat sha ku hta mung yup ra hta mung hkrit ai re. Hkawhkam tingnyang de nanhte kaw na kadai wa mi nlung mayu na myit ni? Nanhte a myit sadi dung ai hpe ngai n tsen ai myit n rawng nnai. Raitim, nanhte a npu na masha langai ngai, ndai hkawhkam tingnyang ahtoi ntsa de nanhte hpe shadun mayu yang, Nanhte ning dang lu na kun? Hpyen jaubu ni gaw tsa nang nna hkrit ai majaw, shanhte hpa mara nlu ai lam hte sadi dung ai lam yin la ma ai. Raitim, sung gaw kaga lam myit da ai. “lani mi hpe ngwi pyaw ai hte kabu gara arawng mi alu rai asak hkrung lam gaw kaja dik re. Nanhte a arawng aya hpe kau da na hkraw myit yang gaw, nanhte sutgan lu nna, yungwi mahkawn ai numsha ni shinggrup ai nta htingnu kaba ni jaw na” ngu nna tsun ai.
Hpyen jaubu ni gaw, shanhte myit ru myit tsang hte n shim ai hku asak hkrung na malai shanhte hpe sung hku nna sutgan hte shim lam jaw na nga ai majaw na matu ma ai. Hpang shani hpyen jaubu yawng bungli kaw na hpyi hkring nna, Sung jaw ai htingnu hta arawng aya kaba ai pyinsin dingla ni tai na myit hkrum ma ai.
Sung gaw, shi hpe gumlau na chyahkyawn uhpung ni hpe lang lata hpa atsam rawng sai si mani ai sagu kasha ni shatai kau lu sai.
Matut nna shaning lahkawng masum laman hta Sung gaw shi a mung up aya ngang grin hkra shakut ai. Dingda Han mungdan na hkawhkam Liu gaw shi hpe shaning ram ram gumlang ai hpang laknak jahkrat kau ai. Sung gaw Liu hpe hkawhkam wang hta shara jaw nna, jinghku nnan masat tsabyi lu poi woi galaw ai majaw, Liu mau ai. Hkawhkam Liu gaw sung daw jau ai tsanbyi gawm hpe lu yang gung bung da ai kun? ngu myit ai. Shi gaw, “Na a npu na wa shut hpyit ai mara gaw si ging nga ai. Raitim, madu hkawhkam e, Ndai gawm kaw na nlu na nngai” nga tsun ai. Hkawseng Sung mani nna, dai gawm hpe Liu a lata kaw na la lu kau ai. Dai kaw gung n bang ai. Dai shani kaw na Liu gaw Sung a kam hpa mai dik hte sadi dung ai jinghku tai wa sai.
Lang mi na Miwa mungdan gaw mungdaw kaji law law garan mat ai. Ndai mungdaw ni kaw na langai hpe up ai hkawhkam ndai Chiem Shu, majan sum ai shaloi ndai gumlang ai hkawhkam hpe gawk kaji hta zaw la bang kau na matu Sung a hkringmang ni hpaji jaw ma ai. Raitim, Sung gaw shi hpe shagrau nna, nta wa lam kaw wa hpaw yu na kumhpa makai langai jaw dat ai. Ch’iem Shu gaw nta wa lam e dai kumhpa makai hpe hpaw yu yang, shi gumlau ai hte seng ai laika yang mu lu ai. Shi masha sat amu daw ai hpe Sung chye tim nasat ai sha, hkyam sa ya ai hpe Ch’ien Shu chye na sai. Ndai shawng amyit dam lada ai majaw du langai byin wa sai.
Interpretation ( Lachyum hpyen ai )
Miwa gaw malai hta jinghku hku ai lam hpe shakap hta awa zawn shadawn da ai. Nang n sadi yang, dai gaw nang hpe maya sha kau na re. Hkawseng Sung gaw shi hkawseng tingnyang de lung ai shaloi, shakap lapran e du nga ai lam dum chye wa ai.
Hpyen dap kaw na shi a jinghku ni gaw shi hpe ashan zawn jawm maya sha kau nna, shi grin nga yang dai jinghku ni jawm makrut sha ai hkrum na re. Hkawseng Sung gaw shi a hpyen jaubu ni hpe n kam ai majaw dum nta htingnu kaba ni hte sut gan mayun jumhpa jaw nna shanhte hpe tsan tsan de jahka da ai. Ndai hku galaw ai gaw, shanhte hpe sat kau ai majaw kaga hpyen jau bu ni bai matai htang wa ai hta grau kaja ai. Sung gaw shi a hku hkau ai jinghku hkring mang ni hte hpe n seng ai hku nga ai. Hpang jahtum gaw shi a mying gumhkawng ai gung tsabyi gawm kaw na lu ai kaw kre na re.
Sung gaw shi a jinghku ni hpe shamyet shanat na malai, shanhte langai hpang langai hpe grau nna kangka sadi dung ai mung masha shatai kau sai. Jinghku ni grau grau karum hpyi wa ai shaloi, ndai moi na hpyen ni gaw hpa mung n myit mada ai sha shanhte ra ai yawng lu la ma ai.
Sung gaw hpang jahtum e Asuya aya zing la lai lend u daw sai hkaw hte mungdan dinghku majan hpe lu jahkring kau nu ai.
Hkawhkam dap gaw Miwa mung hpe shaning masum tsa jan up lai wa ma ai.
America mungdan kata na dinghku majan grai laja dik ai ten hta Abraham Lin Coln tsun ai mungga hta, dingda maga na mung masha ni hpe shut shai nga ai hpu nau mung chying sha ni, ngu shamying da ai. Dai ni hpe jahten kau ra ai hte thing ram n mai ai hpyen ni ngu ntsun ai nga nna Gumgai langaimi shi hpe daru ai. Lincoln gaw, “Hpawmi jan e, nye a hpyen ni hpe nye a jinghku shatai dat ai shaloi nga shanhte hpe jahten kau lu sai nrai ni?” nga nna htan ai.
KEYS TO POWER ( DARU MAGAM ATSAM ZAWSI NI )
Nang hta ra ahkyak ai ten na a jinghku hpe san da ai n rai ni? Ndai mungkan ga gaw grai yak ai re. Na a jinghku wa gaw dai yak ai lam hpe hkyam sa ya lu ai. Dai hta n-ga, shanhte hpe nang chye ai. nang hta jinghku lu da ninglen, chyasam masha hpe hpa majaw shamyet shanat na ta?
Yak ai gaw, na a jinghku wa a lam nang shadu ai daram, nang n chye ai re. Jinghku ni gaw, ga li ga law dang rang ai lam hpe koi mayu ai majaw nang tsun ai hpe myit hkrum chye ma ai. Shada da myit n pyaw n ngawn hpa n shabyin na matu, n kaja ai hpe makoi magap da chye ma ai. Shada mani hpa tsun dan hkat yang, ladu lai hkra mani ma ai. Dingman ai hku nga yang hku hkau lam n shabyin chye ai majaw na a jinghku wa a myit hta kaning rai hkam sha ai hpe nang hkrak n chye ya lu ai. Jinghku ni gaw na a ga shagawp hte na a yu ngwi hpe ra ai ngu tsun na re. Nang ra ai hpun palawng hpe ra ai lam tsun na. Gaja wa rai yang rai na, n rai yang n rai na.
Jinghku langai mi hpe bungli jaw yang, shi hta makoi magap da ai atsam ni hpe gau ngwi mu mada wa na re. Nang mahtang shi a ntsa e mai kaja ai galaw ya ai majaw, nhting nhtang byin mat ai re. Masha ni gaw tinang a kaja ai gam maka hpe hkam la ging ai ngu myit la mayu ma ai. Karum hkam yang, adip arip di ai zawn byin chye ai Nang hta rawng ai atsam hte gingdan ai hku lata san da hkrum ai hku nrai, jinghku daw ai majaw san da hkrum ai ngu mayu ai. Tinang hpe gau ngwi mayun mayoi zing ri ai jinghku hpe bungli jaw ai gaw tinang hkum hpe shagrit ai tai ai. Nma gaw gau ngwi pru wa na re. Loi mi dingman jat na, n yu ra ai lam loi mi madun dan na, manawn masham ai lam teng pang mu lu na. Hpan gjahtum nang hpe machyin sha kau nna hku hkau lam hten mat na. Nang kumhpa jaw magang chyeju htang ai lam yawm magang rai na re.
Chyeju n chye dum ai gaw labau galu galang hte sung sung ru jung ai. Dai gaw shaning tsaban law law atsam madun lai wa sai. Ya du hkra masha ni dai hpe majoi yu shalai da ai gaw mau hpa re. Dai hku yu da ai mahtang grau kaja ai. Nang chyeju htang na hpe n myit mada yang chyeju htang hkrum ai shaloi mau na re.
Tinang a jinghku hpe bungli jaw ai manghkang gaw, hpang jahtum e na a atsam hpe shadawn shasat kau hkrum na lam rai nga ai. Jinghku wa gaw, nang hpe nau n lu karum ai. Hpang jahtum bungli kungkyang ai mahtang, hku hkau ai hta grau ahkyak nga ai. ( Michael III gaw shi hpe hpaji jaw lu nna, asak hkrung shangun lu na masha nga ai. Dai wa gaw Bardas rai nga ai. )
Bungli galaw dabang yawng hta masha ni hte tsan tsan nga ra ai. Nang jinghku tam nga ai nrai. Nang bungli galaw nga ai. Shing ndai yang na a bungli hprai mat na. Awng dang na zawsi gaw, nang hpe mabyin ginra yawng hta kaja dik karum ya lu na kadai re ngu ai hpe chye daw dan ai lam re. Jinghku manang ni hpe jinghku masa hku tawn da u. Bungli hpe gaw kungkyang ai hte atsam hpring ai wa hte galaw u.
Na a hpyen ni gaw, nang htu shaw la na ja lungseng nhkun hte bung ai. Nepoleon a maigan kyit hkai hkringmang Talleyrand gaw shi a madu France mungdan hpe woi jahten hkyen ai lam 1807 ning hta hkrak mu yang shi a madu hpe gumlau na ten du yang, hkawseng hpe gumlang ai hkrit tsang hpa hpe dum ai majaw, shi hte amu galaw na kam hpa ging ai manang ra ai. Ndai zawn re ai masing hta kaning re ai jinghku lu ra na rai ta? Shi hpe pyi gyam sat kau mayu ai kaichyan pyada du kaba Joseph Fouche’ hpe lata la ai. Shawng de shan lahkawng n dawng hkat ai lam a majaw, myit hta bai htingram ai lam shabyin dat lu na hpe shi chye ai. Shi gaw shi kaw na Fouche hpa mung n myit mada ai hte shi hpe Talleyrand lata san da ai majaw kam ging ai lam madun dan na hpe chye ya ai. Sakse madun mayu ai wa gaw na a matu bun hpe pyi sit kau na ra ai. Hpang jahtun, Fouche hte matut mahkai ai lam hta shada myit shang na ahkyak ai lam, hkum tingdek myit hta hkam sha ai hpe madung n mai dat ai lam shi chye ai. Shi lata la ai lam gaw hkrak dik rai sai. Nepoleon hpe nlu kanawng kadawng kau tim, n mai byin na zawn re ai wa hte lata gin dun ai majaw, hkawseng wa hpe adawt ai lam gau ngwi chyam bra mat wa sai. Dai ten kaw na, Talleyrand hte Fouche lata gindun ai lam asi si hpang wa sai. Byin mai shagu na a ningwa hpe na ahpyen hte lup kau nna, shi hpe na a matu daw jau hkra galaw u.
Lincoln tsun ai hte maren, na a hpyen hpe jinghku shatai la nna jahten kau lu ai. 1971 ning Vietnam majan ten hta Henry Kissinger hpe rim la na grai shading masai. Dai masing hta hpyen majan hpe ninghkap ai Berrigan Brothers jau ni lawm ma ai. Roma kahtawlik jau marai mali hte hkau ya num marai mali mung lawm ma ai. Kissinger gaw Secret Service kaichyan dap hte Justice Department Asuya Tara Rung de na shana ai sha, shi hpe rim la na gyam ai masha marai masum hte laban bat kru ya jahpawt sa mayun jahkrum ai. 1972 ning ka-ang hta Vietnam kaw na American hpyen la yawng hpe dawm la na lam shi sa tsun ai hpe grai na ra ma ai. Shanhte gaw shi hpe “Kidnap Kissinger” ( Kissinger hpe rim mu ) nga ka da ai palawng hkindang hkap jaw ma ai. Shanhte yawng jinghku tai nna, marai langai mi gaw, shaning law law jinghku matut byin ai. Shi hpe mung shara law law hta sa jahkrum lai wa sai. Ndai gaw kalang sha byin ai nrai. Kissinger gaw shi hte myit n hkrum ai ni hte law law lang lata gindun amu galaw ai masa hpe hkan sa lai wa sai. Shi a mu gun manang ni gaw shi hpe shi a jinghku ni hta grau nna shi a hpyen ni hte ram nga ai ngu mu ma ai.
Anhte a makau grup yin hta hpyen n shinggrup da yang, anhte lagawn shang ai. Anhte a lagaw lahtin na hpyen gaw anhte a myit hpe let shangun ai, maja let nga shangun ai. kalang lang hpyen ni hpe jinghku shatai la ai hta hpyen hku sha jai lang yang akyu grau lu la nga ai.
Mao-Tse-Tung gaw ninghkap adawt ai hpe daru magam de shadu ai zawsi hku mu mada ai. 1937 ning hta Japan ni Miwa mung de shang gasat nna Mao-Tse-Tung a hpung hte shanhte a hpyen Amyu Sha Hpung (Kuomintang) hpe dinghku majan byin shangun ma ai.
Communist ningbaw nkau mi gaw shanhte yawng hpe Japan ni gasat shamyit kau na tsang ai majaw, Amyu Sha Hpung (Kuomintang) hpe sha lit shanawng ya na myit ma ai. Dai hpe Mao-Tse-Tung myit n hkrum ai. Miwa mung daram kaba dam ai mungdan hpe Japan ni aten na na lu gasat dang la na nre. Communist ni gaw shaning law law n gasat lawm yang, Japan ni hting nut mat ai shaloi nam hkan sha mat na re. Shaloi Amyu Sha Hpung hte bai gasat na matu hkyen lajang ai lam gawng kya ra rawng na re. Japan zawn re ai n-gun ja ai hpyen hpe gasat ai gaw Communist matsan hpyen dap a matu kaja dik shaman shakyang ai lam rai na re. Mao-Tse-Tung a masing hpe tatut galaw yang awng dang ai. Japan ni htingnut mat ai shaloi Communist hpyen la ni gaw amyu sha hpung hpe gasat na hkyen shajin chyalu rai nna gasat dang la sai.
Shaning ni lai wa yang, Japan salang langai gaw Miwa mung hpe shanhte sa shang gasat ai hpe Mao-Tse-Tung kaw tawng ban ai. Mao-Tse-Tung gaw, “ngai mahtang nang hpe chyeju dum ra na nrai i?” ngu bai htan ai. Ninghkap ai masha hte ninghkap ai hpung n nga yang masha langia mi n kung kaba jat wa lu ai, ngu nna tsun sanglang ai.
Mao-Tse-Tung a tut nawng ninghkap ai ladat hta ahkyak lareng amyu law law rawng ai. langai ngu na hta, aten galu rai yang nang awng dang na hpe chye da u. Japan ni hpe aten du yang gasat dang kau na hpe Mao-Tse-Tung chye ya ai zawn, nang n dang na masha hpe galoi mung hkum gasat. Lahkawng hta, dan dan leng leng ninghkap ai hpyen nlu yang, na a jinghku hpe rai rai hpyen shatai u. Mao-Tse-Tung gaw ndai ladat hpe mung masa hta ya sha ya sha jai lang ai. Masum hta, nang galaw ai hpe shawa masha a man de n hkru ai hpe kaja ai hku gasat nga ai lam na a hpyen ni e shadan shadawng ya na hku hpyen hpe jai lang u. Mao-Tse-Tung gaw Soviet hte American n htuk hkat ai hpe n-gun jaw nna, Miwa Communist ni hpe baw yaw shada I lam asan sha mung masha ni n mu na hku galaw ai. Hpyen kadai re ai hpe asan sha shaleng dan ai gaw, ga hkum ga si yang hte sang lang dan ai hta grau n-gun rawng nga ai.
Hpyen nga ai majaw galoi mung myit hkum daw, na a hpyen majing kanang kaw nga ai hpe nang asan sha n chye ai hta gaw hpyen hpe chye ai mahtang manu mana grau kaja nga ai. Atsam kaba ai wa gaw ninghkap ai hpe hkalum la nna, lagaw ngang ngang lahpran tsap ai hpye la wa hpe ung ang ai ten hta kam hpa ai zawn, na a mying dan hkung wa na matu na a hpyen ni hpe jai lang lu na ra ai.
Image ( Hkrang kumla )
Chyeju nchye dum ai shakap hpe gaw, Hkanghkyi n-gup de na a lata layung ladawn bang dat yang, asan sha mu na re. Na a jinghku ni hpe nang dai zawn n sadi na re. Dai majaw shanhte hpe nang bungli jaw yang, nang hpe chyeju n dum ai sha nang hpe chyahkrung sha kau na mara ai.
Authority ( Daru magam )
Na a akyu a matu na a hpyen ni hpe gara hku jai lang na chye da u. Nhtu hpe n shan maga hku nre ai sha, nhtu nhku hpe jum nna na a hkum hpe makawp maga u. Masha a ngawk wa shi a jinghku ni kaw na akyu hkam la ai hta grau nna, hpaji rawng ai wa gaw shi a hpyen ni kaw na akyu lu la nga ai.
(Baltasar Gracian, 1601 – 1658)
REVERSAL ( N HTANG GALE MAT AI )
Jinghku masa hte magam bungli hpe n kapyawn yang kaja dik rai tim, kalang lang gaw tinang a akyu a matu jinghku ni hpe tinang a hpyen hta grau jai lang lu nga ai. Atsam kaba ai masha gaw kalang lang matsat shabat bungli hpe galaw ra wa chye ai. Raitim, shi a sari a majaw shi nan n galaw ai sha jinghku ni hpe shi a malai galaw shangun yang hku hkau lam hta hkan nna kam galaw ya ma ai. Na a masing hkrit tsang hpa rai yang, kam mai ai jinghku langi ngai hpe shang hkam la shangun mai ai. Ndai fall of the favorite ( kam ging ai wa kadawng bang ) ladat hpe hkawhkam ni du ni jai lang chye ma ai. Shut kau ai lam hpe tinang kam hpa dik masha hkam la na matu tara jeyang hkrum shangun yang, shawa masha ni a myit hta dai daram tsawra kam hpa ai wa hpe gaw dai zawn n hkam sha shangun na re, nga nna shi a ntsa e mara n mu chye ma ai. Dai hku hpai dad a ngut ai hpang na a jinghku wa hpe tat kau sana re. Tinang hte ni dik n re ai, grai ni ai jinghku hpe, hpunhtau mara nga ( Scapegoat ) shatai ai gaw kaja dik re.
Hpang jahtum, jinghku hte lata gindun amu galaw ai mayak manghkang gaw, madin atsawm nmu nna, bungli hta ra ai hpe tsan shangun ai lam rai nga ail. Raitim, byin wa chye ai hkrit tsang hpa lam hpe shan lahkawng yan chye na tawn ai rai yang, akyu kaba shabyin lu ai. Nang gaw dai zawn re ai magam bungli hpe galoi mung majoi n yu shalai kau ai sha, manawn masham lam hte chyeju malap chye ai lam hpe sadi maja let yu nga ra ai. Daru magam atsam mungkan hta hpa mung grin ai n rai; ni htep dik jinghku pyi kaba dik hpyen de nhtang gale mat chye nga ai.
By Dr Hka lum
Blog
Hugawng
N gun ja wa,
Kachin Today
(Mungkan ting mying kaba ai, "the 48 Laws of Power" laika buk hpe Dr Kha Lum ga gale nna Kachin Today lithkam dip shapraw ai, "Daru Magam Tara 48" na Tara 1hte tara 2 hpe myitsu ni lu hti na matu mara da ai. Ngam ai tara ni hpe mung manu ai hku mara mat wa na re. Blog kaw shabra na ahkang jaw ai Kachin Today hpung ni hpe mung chyeju dum nngai. Daru magam lu ai amyu tai na matu yaw shada let, N-Gun Ja Wa)
