ကံဆီး ဇော်ဘွား နှင့် ဆဒ္ဒန် ဆင်စွယ် အကြောင်း။
(ပဗ္ဗတရာဇာဘွဲ့ခံ) ကံဆီးမှတ်တမ်း အတ္ထုပတ္တိ စာမျက်နှာ ၂၃ - ၂၄ - ၂၅ - ၂၆ တွင်
ကံဆီးနောင်လည်း ကူညီသူ နှစ်ဘက်ရှိသဖြင့် အားတက်ပြီး၊ စိတ်သဘောမျှ၍ ကျောက်တော်ဆက်ရန် မန္တလေးရတနာပုံ နေပြည်တော်သို့၊ သွားရောက်ကြကုန်၍၊ ကျောက်စိမ်းတုံးရတနာကို၊ မင်းတုံးဘုရင်မင်းမြတ်ထံ ဆက်သတော်မူလေ၏ ။ ထိုအခါ ဘုရင်မင်းမြတ်လည်း၊ ဝမ်းသာအားရရှိတော်မူ သဖြင့်၊ မြင့်မြတ်သောရာထူးကို ချီးမြှင့် မြှောက်စားပေးသနားလိုသော ဆန္ဒရှိတော်မူလှ၍၊ ရိုးရာဇာတိ၏ အကြောင်းကို မေးမြန်းစီစစ်သော်၊ အကြီး အကဲမျိုးပင်ဖြစ်သည်။ ဇနီး မယားလည်း ရွှေတိုက်စာရင်းဝင် မိုင်းတောင်းပေါ် သ္မီးဖြစ်သည်ကို၊ အကြောင်း စုံသိတော်မူသဖြင့် ကြည့်ရ မြှောက်စားချီးမြှင့်တော်မူသည် ဟူ၏။
(ထီးဆောင်းခြင်းကား) မင်းညီမင်းသား မင်းဧကရာဇ်တို့ ထီးဖြူဆောင်းရ၏။ မှူးကြီးမတ်ကြီးတို့သည် ထီးနီရွှေညောင်ရွက်၊ ပန်းဆိုးထီး ဆောင်းရ၏၊ ဘုရင်ခံပြုရသော ညီတော်သားတော်တို့ကို၊ ထီးဖြူရွှေညောင်ရွက်ဆောင်းရ၏၊ စော်ဘွားစော်ခံတို့မှာ ထီးဝါရွှေထီး ဆောင်းရ၏၊ အထူးအာဏာရလျှင် ရွှေညောင်ရွက်ထီးနီ ဆောင်းရ၏၊
ရွှေမှူးပေါ်မိုင်းတို့မှာ ထီးဝါရွှေထီး ဆောင်းရ၏၊ အထူးအာဏာရလျှင် ထီးနီဆောင်းရ၏။ ထီးနီရသော စော်ဘွားပေါ်မိုင်းတို့သည်၊ ဒုတ်ပိုင်၊ ။ ဓါးပိုင်၊ သတ်ဖြတ်နိုင်သော အထူးအာဏာရသည်ဟု ဆိုကြသည်။
… ။ ကံဆီးစမော့နောင်လည်း ထီးနီထီးပါ ရွှေထီးနှစ်လက်ရသဖြင့်၊ ဘုရားထူးခံ သက်ဦးဆံပိုင် အထူးအာဏာရသည်ဟု ဆိုနိုင်ပေ၏။
(နယ်မြေအကြောင်းနှင့်ရွာပေါင်းအမည်ပြဆို့ခြင်း) စာမျက်နှာ ၂၉ - ၃၀ - ၃၁
(ဖလဲတောင် ဖားကန့် နယ်)
ကံဆီးစမော့နောင်သည်၊ တောင်စားဘွဲ့ထူး ရမည်အခါ၊ ဦးရူးချောင်းဖျား၊ ဖွတ်မင်းမူမည်သူ မထားမင်းတပါး ဟူ၍၊ တပေါင်ပေါ်လာရသည်။ ။
ဖွတ်မင်းဆိုသည်ကား မွဲပြာခြောက်သော ကိုယ်ရှိခြင်းကြောင့်၊ ဖွတ်ကြောနှင့် တူသဖြင့်၊ ဖွတ်မင်းဟူ၍ ခေါ်ဆိုခြင်းရှိကြကုန်၏။
။ ပွေးကွက်သန္တာန်ရှိသောကြောင့် ပွေးမင်းလည်းဆိုကြ သည်။ပွေးစက်ကွက်ထူအောင်လံယူ၊ မည်သူမထား၊ မင်းတပါး ဟူ၍လည်း ပေါ်လာပြန်သည်။ တပေါင်ပေါ် သည်အတိုင်း၊ ကံဆီးစမော့နောင်လည်း၊ တောင်စားဘွဲ့ထူးရလေသည်။
။ ။ တောင်စားဘွဲ့ထူး ရသောအခါကစ၍၊ ကံဆီးအမည်များ ပေါ်လွင်ထင်ရှားလာလေ၏။ (Hpalai bum Hpakant ga)ဖါလဲနယ်ဟူ၍ တွင်လေသတည်း။
ထိုအခါ ကျောက်စိမ်းတွင်း၌၊ ရှမ်း၊ မြမ္မာအမြဲတည်နေသူ မရှိသေး၊ ခေတ္တနေသောသူကာ ရှိကြလေ၏။ သိန်းဖေါများသော ရွာအမြဲတည်၍ နေထိုင်ခြင်းသာရှိကြကုန်၏။
ဖါလဲနယ်၌Hpakant နေထိုင်ကြသော၊ သိန်းဖေါရွာအိမ်ခြေ ပေါင်း နှစ်ရာကျော်၊ သူကြီးပေါင်း သုံးဆယ်ကျော်ရှိ၏။ မှော်အမည်အပေါင်းလည်း (၉၉) မှော်ရှိသည်ဟု ဆိုကြကုန်၏။
။ ဖါလဲနယ်မြေ သတ်မှတ်ခြင်းကား။ ။ ပွန်းတော၊ ကသိုဏ်းတောင်၊ ဖွန်ဖါပွန်း၊ စပ်ရန်၊ နန့်တိန်း၊ ပန်းတိုင်၊ ကျောဝတူပွန်း၊ လွဲမှော်မယ်ပွန်း၊ တိန်လာ၊ ဝကျွတ်ပွန်း၊ လွှဲလိုင်း၊ ခချန်းပွန်း၊ ဖရာခွန်ပွန်း၊ ရွင်းခူ၊ တကွန်စွတ်၊ နဲခ၊ တတ်ပွန်း၊ လစီရန်ပွန်း၊ ဟိုခွန်ပွန်းဆောင်ဖဲခူ၊ အွန်တုံပွန်း၊ ကဆိုင်းကွန်တန်၊ ကဆိုင်းဥမင် ဟူ၍ ဖါလဲနယ် ကုန်အရတည်း။
၁။အရှေ့ကိုလားသော် နန်ရားအနီးစရီးပွန်း၊ အထိ နိန်ဂျာဖတော့နှင့် နယ်မြေအစပ်။
၂။ တောင်ကိုလားသော် စပ်ရန်နန့်တိန်းချောင်း၊ ကျောက်ဖျာကြီးနှင့် ပန်းတိုင်အထိစိုင်လိုင်နှင့် နယ်မြေအစပ်၊
၃။ တောင်အနောက်ယွန်း ကသိုဏ်းတောင် ကျောက်ဥမင်၊ ကျောက်ကောင်းအုံး အထိဆယ်ရွာနှင့် နယ်မြေအစပ်။
၄။ နောက်ကိုလားသော် ဆောင်မဲချောင်းနှင့် တကွန်စွတ်တနဲချောင်း အထိ လယ်ဆဲနှင့် နယ်မြေအစပ်။
၅။ မြောက်ကိုလားသော် ဟူးကောင်းတောင်တန်းနှင့် လွဲမော်မယ်အထိ၊ ပယင်းတွင်းနှင့် နယ်မြေအစပ်။ နယ်လေးရပ်၊ ရှစ်ရပ်စသည်ဖြင့်၊ လုပ်မြေ နယ်မြေမကျး ပေးအပ်သနားတော်မူသည်။ ။
။ ရွာပေါင်း အမည်တို့မှာ။ ၁၊မံဆွန်း၊ ၂၊နိန်ခူ၊ ၃၊နန့်တုတ်။ ၄၊ဆာဝန်။ ၅၊ဖလကာ။ ၆၊ကောရား။ ၇၊ခကျံကောင်း။ ၈၊ဝါရောင်ကာ။ ၉၊ ရှိန်ပကား။ ၁၀၊ ဇွန်တောင်တူ။ ဇွန်တောင်တူ။ ၁၁၊ ထိန်ရော့ကထောင်း။ ၁၂၊ဖေါင်တွတ်။ ၁၃၊ပွန်းဆင်း။ ၁၄၊ ဇွန်တောင်တူးကာ။ ၁၅၊တန့်ခေါ။ ၂၆၊ လုံခုံကျွန်းကာ။ ၁၇၊ စပေါ့။ ၁၈၊ ဆိုင်တောင်။ ၁၉၊လဆူပွန်း။ ၂၀၊ပန်းနွဲ။ ၂၁၊ စောလစ်ကာ။ ၂၂၊ငါးကထောင်း။ ၂၃၊ ခွန်တူပွန်း။ ၂၄၊ဖလာဆိုင်တောင်။ ၂၅၊မန်ဟုတ်။ ၂၆၊မှော်ပုံ။ ။ ၂၇၊ဆံခါ။ ၂၈၊ နံ့ရုံး။ ၂၉၊ နော်ခွန်း။ ၃ဝ၊ တံကောင်။ ၃၁၊ လခွန်။ ၃၂၊ နိန်မာရန်။ ၃၃၊ ဝါရောင်။ ၃၄၊ လဆား။ ၃၅၊ လုံးခန်း။ ၃၆၊ လမန်း။ ၃၇၊ ခါနောင်။ ၃၈၊ ဆိုင်တောင်ရန့်။ ၃၉၊ နံ့မှော်ပွန်း။ ၄ဝ၊ နိန်ပျော်ရန်။ ၄၁၊ လမောင် မရစ်။ ၄၂၊ စပ်ရန်။ ၄၃၊ စပိ။ ၄၄၊ စန်ကပ်။ ၄၅၊ မပါလခ။ ၄၆၊ နကျယ်။ ၄၇၊ ခမယ်။ ၄၈၊ စိန်ညီ။ ၄၉၊ ခန်းတီ။ ၅ဝ၊မင်ခါ။ ၅၁၊ ဖေါမောင် ၅၂၊ တန်ကော့ပန်း။ ၅၃၊ လဆီပွန်။ ၅၄၊ တန်ကော့ရန်။ ၅၅၊ နိန်ချီ။ ၅၆၊ ပီလမ်းပွန်း။ ၅၇၊ ရာဇာကထောင်း။ ၅၈၊ ပင်းနောင် ဟူ၍ (၅၈)ရွာရှိ၏။ မိမိနယ်အတွင်း၌ရှိသော ရွာပေါင်းများကို၊ ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်ရန် သူကြီးပေါင်းသုံးဆယ်ကျော်တို့ကို၊ သင့်ရာဆိုင်ရာ ရွာအသီးသီးကို စောင့်ရှောက်စေကုန်၏။ ထိအခါ နံ့ရုံး၊ နံ့စန်း၌၊ သိန်းဖေါအိမ် များစွာရှိသဖြင့် သူကြီးသုံးယောက် ထားရလေ၏။
ဖါလဲနယ်ကုန်၌ရှိသော၊ သိန်းဖေါအိမ်ခြေပေါင်း (၂၂၇) အိမ်ရှိသည်ဟုဆို၏။ နံ့မှော်ဖီဟွေခါဘက်၌၊ ကွန်လုံကို ထားသည်။ ကွန်လုံမရှိသည်နောက်၊ သားသ္မီးတို့ကို မထားဘဲ စိုင်လိုင်စော်ဘွားများကို ပေးလိုက်သည်ဟု ဆို၏။ နံ့မှော်ဖီဟွေခါကျအောင်၊ ဖါလဲနယ် ပါဝင်ကြောင်း စာချွန်တော်အရနှင့် အင်္ဂလိပ်မင်း ရောက်စ ပုံဆွဲပြထားသော နယ်မြေပုံများကို မြင်ရ၍ သိရလေသည်။
။ ၎င်းနယ်မြေပုံများကို စတုတ္ထမြစ်တော် နောင် လက်ထက်ရောက်သောအခါ ဟောင်ဝါးဟေါခါများနှင့် နယ်မြေအကြောင်း စပ်လျဉ်း၍ စကားအချင်းဖြင့် မကြာမကြာ ဖြစ်ပွားခြင်းရှိသဖြင့် နယ်မြေပုံများကို ကားမိုင်းမြို့ တောင်တန်းဝန်ထောက်မင်း ကင်းသွင်က သိမ်းယူသွားရာ နောက်ထပ်တိုင်းထွာသတ်မှတ်ပေးထားသော နယ်မြေပုံများကိုသာ အတည်အကျ ယ္ခုတိုင်အောင် တည်ရှိခဲ့လေသည်။
DUWA KANSI SAMAW NAWNG (a) KANSI NAWNG gaw Inglik ni 1885 ning hta THI BAW Hkaw Hkam wa hpe rim la nna India mung MADRAS mare de woi mat wa ai hpang (7) ning na jang 1892 ning shi a asak 56 ning hta Tsu ga de tawt lai mat wa sai re. Shi a hpang e KANSI LA gaw Du bai galai tai nna 1897 ning hta TAW MAW shara kaw Du htingnu HAW DABANG kaba hpe gap da lu sai re. HAW DABANG HTING NU yawng (12) hpe gap da lu ai WUT BUNG HKU gaw tsaw de dawng mali jan, dam de dawng la Hkawng, nda de dawng 120, galu de dawng 317 rai kaba dam nga ai(KANSI hpe law malawng gaw GINSI ngu tsun shaga ma ai) Duwa KAN SI LA gaw 1904 ning shi a asak (66) ning hta
Tsuga de wa mat sai re. Shi a hpang e kashu rai nga ai KANSI DUWA LA SENG gaw MAW GA yawng hpe bai madu up hkang wa sai re. DUWA KANSI LA SENG a kasha KANSI SINWA NAWNG a lak htak hta Myitkyaina A-ye-byen wa gaw U RU hka hku nna Ginsi mare de lung wa let KANSI DUWA SINWA NAWNG hte DU JAN SHADAN JA TAWNG yen hpe JA JAWNG shagup la nna SAWBWA aya hpe Queen victoria a mying ningsang hte dang ya wu ai re.
Magwi kawng Chyang a lam;
KANSI SAWBWA DU WA SINWA NAWNG a lak htak 1923 ning hta lama bum, bumsin mare kaw nga ai Nadu Sinwa Nawng. Nadu Tu Awng hte Ngakan Hla (ငကံလှ) ngu ai ni gaw jaugawng gawng hkawm ai shaloi galu de dawng maliLahkammi e let mami jan (pe kru lema sanit jan = 6' -7.6 7/12") galu nna mali Hkam kaba ai "maw chang" nsam rawng ai Magwi kawng chyang zum mi hpe mu hta la ma ai da.Lama bum kaw nna jawm hpai wa let TAW MAW kaw HAW dung nga ai KANSI SAWBWA DU WA SINWA NAWNG hpe wa sak jaw ma ai da. Duwa mung Magwi kawng maga mi hpe lap 600 jaw nna zum nawng la da wu ai re. Gumra hta htaw yu ai shaloi n shamu hkraw ai majaw LUNG HKANG mare de masha hte 1924 ning hta hpai du wa ma ai re. Magwi kawng yen a lak lai shai ai lam ni gaw shawng ning nan mu tam ai shaloi teng pang sha rai maw mang chyang ai kaw nna le hte le grau chyang ai nsam de gale mat wa ai. Magwi kawng lahkawng yen hpe lema mali (4") sha-gang nna tawn da yu ai shaloi shi hkrai hkrai bai gahtep, gayep kap mat wa chye ai.
Lu la ai shara mung deng mi daram krin ai shara kaw nga ai Hka nawng brak kaw nchyan kra nga ai hpe htu shaw la ma ai re.
Myen mung masha ni nau mu mayu nna Wun gyichyuk U Nu hpyi shawn ai a majaw 1953 ning march shata, laban shani jahpawt 10:00 a.m. ten hta Mawdaw hpe Yangon htaw yu mat wa ai re. Masum ning hpring ai hte 1956 ning hta bai nhtang wa sa ya ai hpang dai Magwi kawng chyanghpe KANSI DUWA NAW AWNG (ဝဏ္ဏကျော်ထင်) gaw LUNG HKANG DU HTING NU kaw bai zing da sai re. KANSI DUWA NAW AWNG nnga mat wa ai hpang kasha KANSI DUWA ZAU SENG bai DU galai galaw mat wa ma ai re.
ကူးကား
ပဗ္ဗတရာဇာဘွဲ့ခံ
ကံဆီး ခေါ် မရစ်ဏွမ်ဏူလိုင်ဆိုင်း ရာဇဝင်
Sara Kaba Lasibawk wa a
Jinghpaw hte daini na sut masa.
